De ondertrouw van Jan van den Bos en Helena van den Burg in november 1738

In november 1738 gingen de in 1700 geboren Jan van den Bos en Helena van den Burgh in ondertrouw. In het bewaard gebleven trouwboek luidt het als volgt: 15 november 1738 Jan van den Bos, weduwnaar van Susanna Thijn, wonende op de Waartgragt, met Pieter van den Bos, sijn broeder, wonende op de Uiterstegragt met Helena van den Burgh, jongedochter van Leyden, wonende in de Kuyperspoort op de Haarlemstraat met Lysbeth Verbrugge, haar moeder wonende alsvoren.

De wevershuisjes- wonen in Leiden

In de week van de geschiedenis stond het wonen in Nederland centraal. In het kader daarvan bezocht ik met mijn tante Trudy afgelopen zaterdagochtend een expositie in het Leids gemeentearchief aan de Boisotkade. Daar werd ons de Leidse woon- en bebouwingsgeschiedenis van ruwweg de afgelopen 900 jaar uit de doeken gedaan. Na een groeiperiode in de 17e eeuw, met tal van uitbreidingsplannen, werden er in de 18e eeuw minder nieuwe woningen in Leiden gebouwd. In de 19e eeuw werden vooral de sloppenwijken getroffen door cholera-epidemieen. Daar moesten de bewoners dagelijks zien te overleven en was het leven zwaar. Na de tweede cholera-epidemie in 1866 werd de "Vereniging ter verbetering van de volksgezondheid" opgericht. Een initiatief van de gegoede burgerij dat voortkwam uit sociale betrokkenheid en ook eigenbelang: angst voor besmettelijke ziekten. Rond 1900 komen nette woningwetwoningen in de nieuwe buitenwijken beschikbaar. De gezinnen Van den Bos hebben in de 17e en 18e eeuw vooral gewoond in het gebied rond de Lootskerk, die in 1663 werd gebouwd. De wevershuisjes waren in de 17e eeuw vooral huurwoningen. Woon- en werkvertrek waren van elkaar gescheiden en de grootte van de vertrekken was afhankelijk van de omvang van het weefgetouw. Het scheren van de schapenvellen en het wassen van de wol gebeurde op straat. Het spinnen werd het slechtst betaald en gebeurde meestal door vrouwen, kinderen, bejaarden en invaliden. De op 16 januari 1819 geboren Jannetje Isabella van Heusden, met wie de in 1814 geboren Jan van den Bos op 11 januari 1838 in het huwelijk trad, was ook spinster. Zij was net als haar man analfabeet.

Ashes to ashes, dust to dust

Rond 7 uur vrijdagavond 19 oktober 2007 opgehaald door John en Brigitte voor een korte autorit via Rijnsburg naar Katwijk. Tijdens deze familiebijeenkomst moesten we nu definitief afscheid van oma nemen. Naderhand gebruikten we enige consumpties in cafe-restaurant "Het Zwaantje", waarna we om elf uur weer huiswaarts gingen na nog een korte wandeling langs het strand. Hier konden we onze hoofden weer leeg maken.

Arm Leiden

Over het feit of en zo ja gedurende welke perioden de familie Van den Bos de eindjes moeilijk aan elkaar kon knopen, bestaat geen volledige duidelijkheid. Het armoedevraagstuk was in de 19e eeuw uiterst actueel geworden en werd toen ook wel 'de sociale quaestie' genoemd.Het was sterk stands- of klassegebonden. De stad Leiden is gedurende een lange periode een vrij arme stad geweest. Dit hing vooral samen met de totale afhankelijkheid van een tak van bedrijf: de textielbranche. Een treffend beeld van het arme Leiden schetst de historicus G.P. M. Pot in zijn in 1994 verschenen dissertatie "Arm Leiden. Levensstandaard, bedeling en bedeelden, 1750-1854" . Ook voor een stad als Leiden geldt dat de algehele welvaartsexplosie nog maar van betrekkelijk recente datum is. Deze dateert feitelijk van de jaren vijftig of zestig van de vorige eeuw en is dus nog maar zo'n 50 jaar oud. De Middeleeuwse Van den Bossen zouden al enig vermogen bezeten hebben. Door de Frans-Spaanse oorlog zijn ze echter waarschijnlijk verarmd. Gedurende de rest van de 17e eeuw profiteerden ook zij van de welvaart die in de zogeheten ''Gouden eeuw" beslist toenam, maar zeker ook toen niet alomvattend was. Wel was het zo dat in een stad als Leiden na 1579 vluchtelingen en emigranten uit de zuidelijke Nederlanden gelokt werden door middel van het gratis poorterschap om op die manier bij te dragen aan een hernieuwde opbloei van de stad. Al voor het beleg van 1574 was het slecht gesteld met de stedelijke economie van Leiden en vele Leidenaars waren in die periode aangewezen op de bedeling. De gezinnen Van den Bos behoorden tot de Leidse 'textielgezinnen'. In 1749 was van alle 'textielgezinnen'26,8 % arm, tegenover 16,6 % arme gezinnen in de gehele Leidse bevolking. In 1815 was het percentage arme textielgezinnen gestegen tot maar liefst 70,2,tegenover 39,7 % arme gezinnen in de gehele bevolking.

Koos van den Bos vocht als korporaal op Bali (1947-1949)

Morgen, 13 oktober 2007, is het 82 jaar geleden dat Koos van den Bos, zoon van Denijs van den Bos(1896-1966) en Geertruida van den Bos-Nievaart (1899-1992) werd geboren. Hij kwam op 13 oktober 1925 ter wereld. Op 4 september 1946 huwde hij met Janny de Bruijn. In 1947 vertrok hij als korporaal met het schip 'De Paramaribo' naar Bali, waar hij tijdens gevechtshandelingen werd geraakt aan zijn knie. Tante Janny van den Bos-de Bruijn vertelde mij vandaag telefonisch dat een strijdmakker tijdens deze gevechten fataal getroffen werd door een kogel.Koos van den Bos is twee jaar in Indie (Bali) geweest. Tijdens die twee jaar heeft hij met het thuisfront gecorrespondeerd. Zo schreef hij zijn vrouw, met wie hij pas gehuwd was en zijn moeder en vader. De correspondentie is waarschijnlijk helaas niet bewaard gebleven. Janny van den Bos-de Bruijn vertelde dat de omstandigheden aan boord van het schip 'De Paramaribo' volgens haar man ronduit slecht te noemen waren. Volgens Jacques van den Bos(12 januari 1929), zijn broer, heeft het Indie-verleden van Koos invloed gehad op zijn vroegtijdige overlijden in de zomer van 1975. Hij was toen 49 jaar. Ook anderen in de familie relateren zijn ziekte en vroegtijdig overlijden aan zijn ervaringen in Indie.

De huwelijksdag van Denijs van den Bos en Suzanna van Roijen op 30 november 1881

Op 30 november 1881 zijn Denijs van den Bos en Suzanna van Roijen in het huwelijksbootje gestapt.Sinds de 19e eeuw wordt er volgens de traditie veelal in het wit getrouwd. Het ligt voor de hand aan te nemen dat de bruid Suzanna die dag ook in het wit was. Zekerheid bestaat hier niet over. De trouwakte luidde als volgt: In het jaar 1881, de 30e november des voormiddags te tien uren, zijn voor ons ambtenaar van de burgerlijke stand der gemeente Leiden op het raadhuis verschenen: Denijs van den Bos, jongman, oud tweeentwintig jaren, sjouwer, geboren en wonende te Leiden, minderjarige zoon van Jan van den Bos, overleden en van Jannetje Isabella van Heusden, zonder beroep, wonende te Leiden, alhier tegenwoordig en toestemmende, overleggende zijn geboorteakte en de doodakte van zijnen vader en het certificaat van voldoening aan de wet op de nationale militie Suzanna van Roijen, jongedochter, oud eenentwintig jaren, zonder beroep, geboren en wonende te Leiden, minderjarige dochter van Jacobus Dirk van Roijen, overleden en van Petronella van der Keur, zonder beroep, wonende te Leiden, alhier tegenwoordig en toestemmende, overleggende hare geboorteakte en de doodakte van haren vader.

De jaren 1810-1830

Oh zeker, het moet een romantische tijd geweest zijn. De jaren van Franz Schubert(1797-1828), de grote liederencomponist en Frederic Chopin (1810-1849), componist der Romantiek en Lord Byron(1788-1824), de grote Britse dichter en vrijheidsstrijder die deelnam aan de Griekse vrijheidsstrijd tegen de Turken en in deze oorlog aan moeraskoorts overleed. Het is ook heerlijk weg te dromen naar die tijd aan het begin van de 19e eeuw. En toch: de feiten werpen vaak een minder rooskleurig licht op die tijd. Onze voorvader Jan van den Bos(1814-1867) groeide op onder zeer moeilijke omstandigheden, naar we moeten aannemen. De klimatologische omstandigheden gedurende de jaren 1812-1817 waren ronduit slecht te noemen. Cholera en typhus grepen om zich heen. Veel reden tot vreugde was er meestal niet. Na de herkregen onafhandelijkheid van ons land in 1813 en het congres van Wenen in 1814-1815, werd in 1815 het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden uitgeroepen: de zuidelijke en noordelijke Nederlanden werden verenigd. Het jaar 1817 gaf een verdubbeling van de prijs van rogge te zien, terwijl de aardappelprijs zelfs verviervoudigde. Het kwam dat jaar dan ook tot hongeroproer in veel steden. De jaren 1818-1819 gaven geen verbetering te zien. De jaren 1820 werden door een zekere matheid gekenmerkt. Latere historici en literatoren spraken in dit verband wel van een Jansaliegeest die door de Nederlanden waarde. In Leiden was het niet veel anders gesteld. Het oostelijk gedeelte van de stad zag er in 1820 treurig uit. Moeder Maria van den Bos-Taverne was aan het eind van haar Latijn na de droefgeestige jaren aan het begin der eeuw en overleed op 21 december 1827, ongeveer 55 jaar oud. Haar jongste zoon Jan was toen amper dertien jaar." De natie", schreef Willem de Clercq in 1829 in zijn dagboek, "is apatisch, overal dorheid en flauwheid." En in 1834 schreef men: " In Noord-Nederland kan men een blad horen vallen: alles is zo doods mogelijk."