De schoolprestaties van Lena Dieuwertje

Vandaag, op de 12e sterfdag van onze moeder Lena Dieuwertje van den Bos, kijk ik terug op haar schoolprestaties. Ik hervond laatst een vijftal rapporten uit de periode 1951-1957 van haar. Heeft Suus goede cijfers voor gedrag en vlijt en voor de meeste vakken goede resultaten, ook haar oma Leny deed het wat dit betreft heel goed. Steevast scoorde Leny negens voor gedrag en vlijt. Ze deed dus goed haar best op school. Alleen het tekenen ging haar wat minder goed af. In de eerste klas scoorde ze voor de meeste vakken zevens en achten. In de tweede klas (1952/1953) blijkt dat ze met handwerken niet veel op heeft, daarvoor haalt ze een wat lager cijfer. In de derde klas gaat het handwerken al weer beter en scoort ze achten en zevens voor Nederlands en rekenen. In de vijfde en zesde klas krijgt ze les in Frans en die taal ligt haar goed: ze haalt hier steeds negens voor. Al met al blijkt dat Leny goed haar best deed op de lagere school, de Christelijke opleidingsschool voor U.L.O aan de Oosterstraat 16 te Leiden.

Mijn 46e verjaardag-25 november 2009

Gisteren, 25 november 2009, vierde ik mijn 46e verjaardag. Het was de dag waarop president Kennedy 46 jaar geleden werd begraven en ik werd geboren. Hoewel ik mijn verjaardag aanvankelijk in stilte voorbij wilde laten gaan, was ik blij verrast dat zoveel dierbaren aan me dachten. Mijn vriend Ben Rutgers belde 's ochtends vroeg al, ik werd op de chat gefeliciteerd door mijn fijne broer John, later belde Rianne Veenstra, een vriendin van mij, Gerben, Cora, Manouk en Rens feliciteerden me per mail en later voegde mijn oom Ed zich bij het gezelschap feliciteerders. Lief was dat Sabien Hauwert weer aan me dacht gisteren. Ja, en toen was het inmiddels half een geworden. Timmie Tim belde:'Ben je thuis, oom Danny?' Natuurlijk was ik thuis. Om half twee kreeg ik bezoek van mijn schoonzusje met Suus en Tim, die mooie tekeningen voor me hadden gemaakt. Even later kwam Cock die me ook weer flink bedacht.Trudy kwam even later. Ik had taart gekocht, waar we allen gezellig van snoepten. Janny belde later nog, ik kreeg een lief kaartje van Cindy en Colette, mijn nichtjes. Rond zeven uur belde mijn tante Betty. Zij komt later nog met Janny, omdat zij gisteren verhinderd waren. Lief was de attentie van Sabine Eling en familie. Mijn verjaardag werd gisteravond besloten met een bezoek van John. We spraken over onze fijne ouders, die er gisteren helaas niet meer bij waren. Al met al dus toch een heel fijne verjaardag! Dank voor alle cadeaus en felicitaties!

Lena Dieuwertje en de alternatieve producten

Spoedig is het 27 november 2009, de 12e sterfdag van onze moeder. Ik denk weer vaak aan haar deze maand. Wat had het leven anders kunnen lopen als zij nog geleefd had. En wat is ze ontstellend jong van ons weggenomen. Mijn moeder hield zich altijd erg bezig met haar gezondheid, ze wist ook dat ze feitelijk ongezond was en vaak ziek. Daarom nam ze soms haar toevlucht tot alternatieve producten, waarvan ze aannam dat die haar bloeddruk zouden verlagen. Ook kocht ze vaak producten die in het algemeen goed zijn voor de gezondheid. Ik weet nog dat ze jaarlijks naar de Leidse bijenmarkt ging om honing. Ook zag ze de heilzame werking van knoflook, waarvan ze wist dat die ook bloeddrukverlagend was. Allerlei producten kocht ze die dit effect beoogden. Ik was blij getroffen toen ik vandaag het handschrift van mijn moeder weer onder ogen kreeg. Ze schrijft in een twee blaadjes tellend epistel over de heilzame werking van kefir of het yoghurtplantje. Ze schrijft onder meer dat de bewoners van de Kaukasus de werking van kefir kennen. Ze gebruiken het van klein af als een normaal voedingsmiddel. Ze bereiken een leeftijd van 120 jaar gemiddeld en een leeftijd van 150 jaar is geen uitzondering. Ze kennen geen tuberculose, kanker, maagpijn enz. Moeder Lena Dieuwertje, diep triest dat haar een langer leven niet vergund was!

Lowijsje van den Bos(1699-18e eeuw)

Op 28 oktober 1992 heb ik een bezoek gebracht aan het Leids Gemeente-archief. Ik vond daar nieuwe gegevens destijds over de vroeg 18e eeuwse familiegeschiedenis. Louisje of Lowijsje van den Bos,de op 25 maart 1699 gedoopte dochter van Jacobus van den Bos en Judith Kasteel, is op 26 augustus 1719 in ondertrouw gegaan met Jacob van Delft. Hij was hoedenmaker en in Amsterdam geboren. Lowijsje woonde in 1719 nog in de Vestestraat en haar moeder, in de akte Judith Jans genoemd, was als getuige bij de inschrijving aanwezig. In de trouwakte luidt het als volgt: 'Jacob van Delft, hoedemaker, jongman van Amsterdam, wonende in de Vestestraat verges. met Jacobus van der Bokrij sijn broeder van halve bedde, wonende op de Uyterstegraft met Louisje van den Bosch, jongedr. van Leyden, wonende in de Vestestraat verges. met Judith Jans haar moeder woonende als vooren.'

Donald Duck

Hadden andere vriendjes een abonnement op de Eppo, de Sjors of de Pep, sinds 1973 was ikzelf geabonneerd op het blad van de kwakende, waggelende Amerikaanse eend Donald Duck. Het moet in de zomer van 1973 geweest zijn dat ik voor het eerst kennis maakte met het blad tijdens een zomervakantie in de tent in Katwijk. Oma van den Bos had meen ik een aantal bladen meegekregen van de familie De Vrijer, waar zij werkte in die tijd. Al gauw was ik gewonnen voor het blad en heb ik me laten meeslepen door de avonturen van Donald, Kwik, Kwek en Kwak, Guus Geluk, Goofy, Katrien, Mickey Mouse en al die andere creaties van de grote Walt Disney. Disney was mijn jeugdheld en ik weet nog dat ik rond 1974-1975 een periode had waarin ik de Disney-figuurtjes natekende.In 1980 zegden we het abonnement op. Mijn fantasierijke kindertijd was stilaan voorbij. Soms verlang ik even terug naar die tijd met de Donald Duck!

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (5)

Bevolkingsindeling en bevolkingsstructuur Wanneer men de bevolking wil gaan indelen in verschillende categorieen, moet allereerst worden vastgesteld op grond van welke maatstaven dit gebeurt. Men zou zich ook kunnen afvragen welke factoren de zogenaamde sociale ongelijkheid bepalen. De 19e eeuw kende een klassenmaatschappij en dat hield onder meer in dat de positie van de mens in het sociale leven werd bepaald door de hoogte van het inkomen dat men verdiende. Onlosmakelijk aan dit inkomen was macht en prestige gekoppeld. In de tijd van de Verlichting werd veel over het begrip sociale ongelijkheid nagedacht en tal van theorieen werden ontwikkeld. Met name de Franse filosoof Jean Jacques Rousseau (1712-1778) deed van zich spreken. Volgens hem was de sociale ongelijkheid geworteld in het prive eigendom. Alle verschillen tussen rijk en arm, hoog en laag waren voortgekomen uit het bezit. Hierin herkennen we de denkbeelden van Karl Marx (1818-1883) die ook van een dergelijke gedachte uitging. Marx echter gaat wat dieper en spreekt niet van prive eigendom, maar van economische productiemiddelen zoals fabrieken, machines, grond. Hierbij onderscheidde hij bezitloze arbeiders (het proletariaat) en rijke, machthebbende fabrikanten als voornaamste bevolkingsgroepen.

Denijs van den Bos(1859-1913) 150 jaar geleden geboren

Vandaag, 12 november 2009, is het precies 150 jaar geleden dat onze betovergrootvader Denijs van den Bos werd geboren. Uit een op maandag 25 januari 1993 gevoerd telefoongesprek met Suse van Hoven-Kanbier, kleindochter van Denijs van den Bos (1859-1913) is duidelijk geworden dat Denijs onder meer machinist bij de Spoorwegen in Amsterdam zou zijn geweest. Dat moet in de jaren negentig van de 19e eeuw zijn geweest of anders aan het begin van de 20e eeuw. Hierover is evenwel niets gebleken uit de geboorte-akten van de verschillende kinderen van Denijs en Suzanna. Suse vertelde me dat Denijs op een gegeven ogenblik echter last kreeg van zijn longen en dat hij toen noodgedwongen een water- en vuurwinkeltje is begonnen. Denijs haalde Suse, zijn kleindochter, altijd op van de Plantsoenschool, waar zij schoolging.Hij had dan altijd rood fluwelen pantoffels aan. Denijs en Suzanna woonden eerst aan het Levendaal bij Van Dorsten. Nadien verhuisden ze naar de vierde Binnenvestgracht naast tante Pietje. Zoals al eerder opgemerkt heeft Suzanna van Rooijen later nog in de Klikstraat gewoond. Het pand in de Catharijnestraat was haar laatste woning.

De razzia van Rotterdam/Schiedam van 10-11 november 1944

Het is dezer dagen precies 65 jaar geleden dat in Rotterdam/Schiedam een grote razzia werd gehouden. Dat gebeurde op 10 en 11 november 1944. Ook onze grootvader Denijs van den Bos (1918-1988) kwam in die razzia terecht, nadat hij spullen naar zijn zuster in Schiedam had gebracht die begin november 1944 getrouwd was.Lou de Jong schrijft in zijn 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' dat 'vrijdagochtend omstreeks half zeven Schiedam en de buitenwijken van Rotterdam afgesloten waren van het stadscentrum. Wie zich voordien op straat had begeven, was door Duitse militairen naar huis gestuurd. Op belangrijke punten in de afgesloten stadsgedeelten waren mitrailleurs opgesteld, soms ook kanonnen.' Denijs kon uit de razzia ontsnappen. Hij heeft het geluk gehad met een zogeheten 'aapjeskoetsier' in de richting van Delft-Den Haag te hebben kunnen meerijden. In de Haagse Beeklaan heeft hij kunnen overnachten, waarna hij de volgende dag weer in Leiden arriveerde. En dat allemaal nu 65 jaar geleden! In de Rotterdamse Kuip werd gisteren een herdenkingsbijeenkomst gehouden.

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (4)

Inleiding op de hoofdstukken In Europa vinden in het begin van de 19e eeuw ingrijpende gebeurtenissen plaats. Napoleon was bij Waterloo verslagen en op het Wener Congres wordt de toestand in de wereld besproken, waarbij men de vorstenhuizen wil laten wederkeren. Er is een innerlijk verlangen naar rust en een toenemende neiging om uit de werkelijkheid te vluchten. Een nieuwe stroming, de Romantiek, gaat het leven beheersen. Een stroming die zich verzet tegen rationeel denken en overdreven aandacht schenkt aan emotie, gevoel en fantasie. Bij schrijvers als Grimm, Kneppelhout, Beets en Haverschmidt is dit idee duidelijk terug te vinden. Het emotionele mondt uit in het humane denken en dit vinden we, in combinatie met aandacht voor de realiteit terug bij de Engelse schrijver Charles Dickens, die de Engelse misstanden bekritiseerde. De arbeidstijden waren lang en vooral 's winters nam de werkeloosheid hand over hand toe, veelal doordat de productie dan verminderde en doordat er door de strenge vorst niet gewerkt kon worden. Door de matige hygiene breekt er om de zo veel jaar wel een of andere epidemie uit, zoals in 1832 toen honderden spinners, sjouwers en wevers het leven moesten laten in verband met een cholera-epidemie. Jarenlang is dat zo gebleven totdat de overheid zich met de zaken ging bemoeien. Langzaam maar zeker kwam er toen verandering in het maatschappelijk bestaan, al is er pas na 1900 werkelijk verbetering gekomen. Het revolutiejaar was echter al in 1848 daar. Het jaar waarin Nederland een nieuwe goed onderbouwde grondwet kreeg, die de arbeiders in bepaalde opzichten tegemoet trad. Mannen van tenminste 25 jaar die tenminste fl 25,- aan directe belastingen betaalden kregen actief kiesrecht (Gemeentewet 29 juni 1851) De eerste helft van de 19e eeuw was een zware tijd die gepaard ging met extreme armoede en grote structurele werkloosheid die voortkwam uit de eenzijdige samenstelling van de bevolking en het eenzijdige activiteitenpatroon, voornamelijk textielarbeid.

Vader Nijs bracht moeder Jansje in 1946 per fiets naar ziekenhuis

De hoogzwangere moeder Jansje van den Bos werd eind november 1946 op een fiets met houten banden door vader Nijs naar het Elizabeth ziekenhuis gebracht. Het was eind november 1946 dat er chocoladeletters te krijgen waren bij Olderix. De hoogzwangere moeder Jansje ging naar de winkel en nog dezelfde dag werd ze door haar man op een fiets met houten banden naar het ziekenhuis gebracht voor de geboorte van hun derde kind. Op 29 november 1946 werd tweede dochter Janny geboren. Men beleefde de koude winter van 1946-1947 en zocht warmte bij de potkachel. Spoedig nu werd de etage aan de Coornhertstraat te klein en ging men uitzien naar een eengezinswoning.

Anna Bavelaar-van den Eijkel 100 jaar geleden geboren

Vandaag, 4 november 2009, is het 100 jaar geleden dat onze grootmoeder Anna Bavelaar-van den Eijkel (4 nov. 1909-11 juni 1979) aan de Rijnsburgse Kortkade ter wereld kwam. Vandaag wil ik u schrijven over haar leven in het najaar van 1938. Er veranderde veel in haar leven in het najaar van 1938, kort voor haar 29e verjaardag op 4 november 1938. De huizen aan de Petronella van Saksenstraat werden op 15 oktober in gebruik genomen. Vader Nicolaas van den Eijkel was waarschijnlijk kort na zijn faillissement toegetreden tot het bestuur van de in 1929 opgerichte Rijnsburgse woningbouwvereniging 'Spinoza', mogelijk in het jaar 1937-1938. In een aan Anna's broer Willem toebehorend boek, dat we in 1981 van hem mochten lenen, staat vermeld dat het eerste bouwplan van de vereniging een aantal van zestien woningen omvatte aan de Burg. Meiboomstraat, waar de familie rond 1934 naar toe zou zijn verhuisd. Op 29 december 1931 konden de eerste huizen in gebruik worden gesteld. De huur bedroeg fl 4,75 per week. Het tweede bouwplan werd in 1938 realiteit. Het bedroeg hier een aantal van 41 nieuw te bouwen woningen aan de Petronella van Saksenstraat en de Stephana van Rossumstraat. Op 15 oktober 1938 vond de officiele ingebruikname plaats en daar is nog een foto van bewaard gebleven, waarop Nicolaas van den Eijkel, Anna's inmiddels 59-jarige vader, staat afgebeeld. Hij draagt een lichte hoed met een donkere band. Het lijkt alsof hij een sigaar rookt of anders een sigaret. Op diezelfde foto zien we Dr. W. Drees, toen nog kamerlid of wethouder en verder burgemeester Bosschieter en ook dr. Rijkmans en zijn vrouw. Vader Nicolaas heeft tot 1953 in het bestuur van 'Spinoza' gezeten. De huur van de woningen aan de Petronella van Saksenstraat bedroeg fl 3,60 per week. Er was een schuur in de Petronella van Saksenstraat. Het was een bedrijfspand en men had uitzicht op Huis ter Duin in Noordwijk. Zo verloopt Anna's leven in het winterseizoen 1938-1939. Voorlopig kon de wereld weer even adem halen na de zo spannende weken in september 1938.

De jaren dertig: oorlogsdreiging en vertier

Vandaag wil ik u schrijven over de jaren dertig, de jaren die begonnen met de beurskrach van oktober 1929, nu 80 jaar geleden- jaren van economische rampspoed(De depressie), maar ook van vooruitgang en vertier en vermaak. 'Onze tijd is een ongemeen moeilijke. Het nu levend geslacht dat grotendeels is opgegroeid in dagen van voorspoed en dat nu te staan komt voor nijpende zorgen en soms nog erger, kromt zich onder den tegenspoed en ziet vaak geen uitkomst', sprak minister-president Colijn in de zomer van 1935 voor de radio. Het waren de jaren dertig-jaren van depressie, crisis en oorlogsdreiging. De jaren ook van de verzuiling. In Nederland is men goed op de hoogte van de gebeurtenissen in Duitsland en er is ook een groeiende vrees voor Duitsland in de loop van de jaren dertig. Duitsland is echter officieel een 'bevriende staat.' De NSB beleeft haar hoogtepunt in 1935, maar haar aanhang daalde daarna tot het begin van de oorlog. De jaren dertig brengen naast crisis en oorlogsdreiging evenwel ook veel vertier en vermaak. Het zijn ook de jaren van de grote revues in de schouwburgen met Johan Buziau, shows met Lou Bandy, Johan Kaart en Heintje Davids. Louis Davids heeft een eigen gezelschap met Fien de la Mar en Wim Sonneveld. En vanaf 1938 is er niet te vergeten de grote 'Snip& Snap revue' met Walden en Muyselaar van Sleeswijk.

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (3)

Chronologie en thema Zou de titel een wat chronologische werkwijze impliceren, puur chronologisch ben ik niet te werk gegaan. Eerder zou men kunnen zeggen dat hier sprake is van een meer thematische opzet. Dat wil echter niet zeggen dat het begrip tijd geen fundamentele rol zou spelen; samenhang tussen gebeurtenis en tijd blijft een gegeven waar men rekening mee dient te houden. In de eerste gedeelten van de scriptie wordt in hoofdzaak de periode 1850-1900 onder de loupe genomen. In latere hoofdstukken wordt teruggegrepen op de eerste helft van de 19e eeuw. Een en ander wordt duidelijk wanneer men bedenkt dat de arbeidersbeweging zich laat verklaren uit de vroegste perioden van de vorige eeuw. Oorzaken van het arbeidersprobleem zijn in die tijd terug te vinden. Hypothesen en doel Per hoofdstuk heb ik gewerkt met een aantal hypothesen en veronderstellingen. In het eerste hoofdstuk ben ik uitgegaan van de gedachte dat de arbeiders en ambachtslieden de grootste bevolkingsgroep vormden. Voornaamste tegenstander van het proletariaat was de zogeheten 'bourgeoisie', de bezitters van de productiemiddelen. Om een niet te eenzijdig (Marxistisch) beeld van de bevolkingsstructuur op te roepen, treden hierbij ook andere groepen naar voren zoals:kleine zelfstandigen, middenstanders en handwerkslieden enz. enz. Hoofdstuk twee brengt de arbeidende klasse onder haar schijnwerpers. Wonen en werken staat hier centraal. Daarbij ben ik er vanuit gegaan dat de werkende stand een onaangenaam leven leidde. Dat dit zo was, lijdt geen twijfel. Vele mensen hadden het moeilijk. Men moet er wel voor waken niet te veel te generaliseren. Als reactie op de ellende verenigden de arbeiders zich in alle mogelijke organisaties: vakbonden, cooperaties, woningbouwverenigingen, club- en buurthuizen. De vraag wat de arbeiders ertoe bracht zich te verenigen, komt in het derde hoofdstuk om de hoek kijken. In het voorlaatste hoofdstuk treedt de cultuur naar voren. Cultuur nu is moeilijk te omschrijven en als zodanig is het ook moeilijk dit in een hoofdstuk te gieten. Toch is het onverstandig dit aspect weg te laten. Het werkstuk zou onvolledig zijn omdat cultuurhistorische elementen zouden ontbreken. Het laatste hoofdstuk gaat nader in op de vraag of de sociale zorg nut heeftgehad en in hoeverre zij heeft bijgedragen tot het oplossen van het arbeidersprobleem. Conclusie: De conclusie laat zien wat het onderzoek heeft opgeleverd. Daartoe heb ik aan het eind van ieder hoofdstuk een deelconclusie neergeschreven, welke samen een eindconclusie vormen. Aan de hand van die eindconclusie valt op te maken of de hypothesen juist zijn geweest.