De Grieks-Romeinse opgraving van Ampurias

Op 9 juli 1981 bezochten wij de Grieks-Romeinse opgraving van Ampurias of Emporion.Ampurias is gelegen in Catalonie,aan de golf van Rosas aan de Spaanse Costa Brava. De opgraving daar bestaat uit de Griekse stad Neapolis en de Romeinse stad Ampurias. Er is een haven en er is het Monografisch Museum. De opgraving is een van de belangrijkste op het Iberisch schiereiland. De opgravingen begonnen in 1908. De opgravingen van de Romeinse stad waren in 1981 nog in volle gang- deze stad werd in de 2e en 1e eeuw v. Chr. gesticht, maar de oorsprong van de Griekse voorloper van de stad gaat nog verder terug, zeker tot 600 v. Chr. Die 9e juli 1981 vertrokken we om tien uur 's ochtends vanuit Rosas langs Castello d' Empurias via St. Pedro Pescador en Armentera naar de ruine van Ampurias. Eerst konden we het niet vinden omdat de bewegwijzering niet helemaal voldeed, maar uiteindelijk bereikten we het zeer mooi gelegen Ampurias, waar we een gids kochten en toegangsgeld (110 pesetas) betaalden. We hebben er nog wat gefilmd en ook hebben we de zeer interessante collectie archeologische vondsten in het museum bekeken. We zagen onder meer het beeld van de god Asklepios, het mozaiek met de voorstelling van het offer van Iphigeneia, tal van gereedschappen, olielampjes, Griekse mozaieken en de ruines van het oude Emporion.

Suzanna van Rooijen (1859-1932)

In het jaar waarin Charles Darwin zijn 'The origin of species' publiceerde en de petroleumlamp werd geintroduceerd werd zij geboren: Suzanna van Rooijen. Op 12 december 1859 zag de latere vrouw van Denijs van den Bos (1859-1913) het levenslicht. De zakelijk ingestelde Suzanna was de dochter van Jacobus van Rooijen en Petronella van der Keur. Op 30 november 1881 is ze met Denijs gehuwd en zo rond de eeuwwisseling heeft ze een tijdlang een water- en vuurwinkel met haar man gedreven. Zoals gezegd had ze zakelijke kwaliteiten, dat moest ook wel want in 1913 werd ze vroegtijdig weduwe, stond ze er met de kinderen alleen voor en moest ze het hoofd boven water zien te houden. Haar kinderen waren: Jannetje Isabella(1882-1886), Pieternelletje (1884), Marie (1886), Jans (1888), Jacobus (1895), Denijs (1896-1966) en Abraham (1900). De laatste jaren van haar leven sleet ze in de Leidse Cathrijnestraat, waar ze een klein huisje bewoonde. Volgens de ons ter ore gekomen informatie zou ze 3 1/2 jaar ziek zijn geweest voordat ze op 6 december 1932, 6 dagen voor haar 73 e verjaardag kwam te overlijden. Voor het onderhoud van haar grafsteen op Rhijnhof werd in de jaren dertig jaarlijks fl 1,30 door haar dochter Jans betaald. Er zijn portretfoto's van haar bewaard gebleven. Een foto uit omstreeks 1906- naar ik vermoed-, een foto ter gelegenheid van haar 25-jarig huwelijk met Denijs genomen, toont ons haar in donkere kleding. Ze moet toen ongeveer 46 zijn geweest.

De familie Bourdeauducq; waar kwam zij vandaan?

Waar kwam de familie Bourdonduc vandaan? Waar ligt haar oorsprong? Daarover is nog geen definitief uitsluitsel te geven. Vast staat wel dat in de regio waar zij later -rond 1600- te vinden was, het gebied rond Valenciennes (Douchy)in Henegouwen, de naamgeving zo tussen 1200 en 1300 op gang kwam. Maar juist uit de periode tussen 1200 en 1600 is ons nog niet zo heel veel bekend over de Henegouwse familie Bourdonduc of Bourdeaud'hui. Een zekere Jozef Bourdeaud'hui weet ons te melden dat vele dragers van de familienaam Bourdeaud'hui uit de streek rond Valenciennes kwamen.Op het eind van de 16e eeuw kwam Peronne Bourdeaud'hui in Frasnes terecht.Maar heeft de familie in de jaren 1200-1600 ook in de regio Valenciennes gewoond?Dat is niet zeker. Zo goed als de familie na 1600 de wijk naar Leiden heeft genomen, is het ook best mogelijk dat ze in de periode daarvoor evengoed naar verschillende plaatsen kan zijn uitgewaaierd. Daarover is ons vooralsnog niets bekend. Voor wat betreft de 16e eeuw mogen we misschien wel stellen dat de familie in of rond Valenciennes heeft gewoond. Valenciennes was rond 1560 een broeiplaats van het calvinisme. In 1562 brak hier het eerste gewelddadige verzet uit tegen de geloofsvervolging in de Nederlanden. Op de 'journee des mal brules' werden enkele tot de brandstapel veroordeelde protestanten door een volksmassa bevrijd. De beeldenstorm bereikte Valenciennes op 24 augustus 1566. Daarna kwam de stad dan weer in handen van de Spanjaarden, dan weer in handen van de opstandelingen. In 1572 werd de stad veroverd door Lodewijk van Nassau, maar in augustus opnieuw onderworpen door de hertog van Alva. Het ligt voor de hand aan te nemen dat de familie vatbaar was voor de calvinistische leer en ook weinig van de Spaanse dwingelandij moest weten. In 1577 trokken de Spaanse troepen zich uit de streek terug. Rond 1600 is in Douchy Jacques Bourdonduc geboren,tot nog toe de oudst bekende voorvader van de latere familie Van den Bos.

Jannetje Isabella van Heusden (1819-ca. 1893)

We vervolgen vandaag weer onze reis door de tijd en beginnen in 1819 als op 16 januari van dat jaar Jannetje Isabella van Heusden wordt geboren. Zij was de dochter van Willem van Heusden en Jannetje Isabella van Klaveren. Op 18 december 1837 gaat ze in ondertrouw met de in 1814 geboren Jan van den Bos en nog geen maand later, op 11 januari 1838, huwt ze met hem. Jannetje Isabella krijgt maar liefst 10 kinderen. Maria kwam in 1839 ter wereld en werd vernoemd naar haar in 1827 overleden grootmoeder Maria Taverne. De jaren 1840 waren revolutionaire jaren en het gezin Van den Bos beleefde toen ook weer bewogen momenten. Op zondag 21 november 1841 baarde Jannetje een dood kind. En op zaterdag 31 december 1842 schonk Jannetje Isabella het leven aan een zoon,Jan van den Bos. Ook dat leven duurde maar kort. Op 22 februari 1843 overleed het kind, 's nachts om drie uur in de woning aan de Leidse Vestestraat. Het was een zware tijd voor Jannetje Isabella en haar man Jan van den Bos. Maar op 22 juni 1844 kon Jannetje dan toch het leven schenken aan een gezonde dochter: Jannetje Isabella. Op 1 februari 1847 kwam zoon Jan ter wereld. In de jaren 1850-1859 kwamen nog eens vier kinderen ter wereld: Willem Frederik in 1850, Johannes Franciscus in 1852, Frederik in 1855 en Denijs in 1859. Maar Johannes Franciscus overleed, zeven jaar oud , op 11 oktober 1859, een maand voor de geboorte van zijn broertje Denijs op 12 november 1859. In 1862 werd jongste zus Elizabeth geboren. In 1867 overleed Jannetjes echtgenoot Jan. In 1871 woont Jannetje aan de Waartgracht en het is waarschijnlijk dat ze op 27 oktober 1893 is overleden, 74 jaar oud.

Familiegeschiedenis en het ontrukken van levens aan de vergetelheid

Het je bezig houden met genealogie en familiegeschiedenis is populair in Nederland. Duizenden mensen hebben inmiddels de gang naar het Centraal Bureau voor Genealogie aan het Haagse Prins Willem-Alexanderhof gemaakt en zijn zich gaan verdiepen in familie- en stamboomkunde. Ook ikzelf werd met name na het overlijden van grootvader Denijs van den Bos in 1988 gegrepen door de belangstelling voor genealogie. Al eerder, aan het eind van de jaren zeventig was ik begonnen met het vastleggen en registreren van familieverhalen om zo een begin te maken met de optekening van de familiegeschiedenis. Marijke Hilhorst, publiciste op dit terrein, heeft pas een boek geschreven: 'Hoe schrijf ik een familiegeschiedenis'. Ze geeft daarin aan dat foto-albums en liedjes herinneringen kunnen oproepen en vergeten verhalen kunnen laten opborrelen. Dit heb ik pas nog ervaren tijdens een recent bezoek aan de zuster van mijn oma: Rie Laman-Schaft. Eerst had ik de stamboom als leidraad voor het interview genomen, maar later bij het zien van de vele familiefoto's en familiekiekjes kwamen de verhalen pas echt los. Ook het liedje'Marietje was een kleine meid' bracht tante Rie in herinnering. Marijke Hilhorst geeft in een interview in het programma De ochtenden van 25 juni j.l. aan dat voor gewone, niet adellijke mensen de bronnen beperkt zijn. Vaak loop je bij het schrijven van een familiegeschiedenis al rond 1900 vast, omdat er dan -verder terug in de tijd-gewoon geen extra bronnen naast de doop-, trouw- en begraafgegevens voorhanden zijn. Dit geldt ook voor de familie Van den Bos. De oudst overgeleverde mondelinge informatie gaat wat onze familie betreft tot ca. 1880 terug.Het zijn de verhalen over tante Pietje die in 1884 geboren werd. Uit de tijd ervoor zijn ook geen schriftelijke bronnen uit familiebezit voorhanden zoals brieven, dagboeken of andere ego-documenten. Onze voorouders waren in het begin van de 19e eeuw vaak nog analfabeet en dus niet in staat een letter op papier te krijgen. Voor het schrijven van een gedegen familiegeschiedenis is meer bronnenmateriaal nodig en daar ontbreekt het nu juist aan. Dit beperkt me -merk ik - ook bij het schrijven van de levensbeschrijvingen van de 'Vrouwen Van den Bos'. Ook hier blijf ik vaak steken in dorre jaartallen van geboorte, huwelijk en overlijden, gewoonweg omdat we niets weten over bijvoorbeeld de karaktertrekken van deze voorouders, niet weten wat er van dag tot dag en van jaar tot jaar gebeurde in hun leven. Meer weten we gelukkig over de levens van onze ouders en grootouders, maar ook daar geldt dat ik hierbij nog net op tijd was. Het was namelijk de uitvinding van de videocamera (wij kregen er in 1982 een) die ons in staat stelde interviews vast te leggen. Ook de taperecorder bewees ons wat dit betreft goede diensten. Zelf houd ik sinds 1975 een dagboek bij, in het begin nog fragmentarisch, later meer uitgebreid, maar soms ook met wisselende plichtsbetrachting. Dat het leven van Suus en Tim vanaf hun vroegste jaren zo uitgebreid is en wordt vastgelegd is een unicum in de familiegeschiedenis Van den Bos. Toekomstige generaties zullen daar bij de bestudering van het verleden alleen maar profijt van hebben!

Maria Taverne (1774-1827)

Het was vrij zacht voor de tijd van het jaar. De thermometer wees op die 21e december 1827 7 graden aan. De wind kwam overheersend uit het zuid-westen. Het was half bewolkt en er viel een enkele bui. Maria Taverne overleed op die decemberdag in 1827, precies 180 jaar voordat haar achter-achterkleinkind Arie van den Bos op 62-jarige leeftijd heen zou gaan. Maria Taverne was de vrouw van de in 1770 geboren Jan van den Bos. Ze huwde in mei 1797 met hem. Zelf was ze in 1774 geboren en ze werd dus ook maar zo'n 53 jaar oud. Maria was een tijdlang als spinster werkzaam. Breed heeft ze het met Jan niet gehad. Maria kreeg wel 12 kinderen, maar velen overleden voortijdig: Adriana (1797), Anna(1798), Willem (1800), Jan (1801), Jan Hendrik (1803), Hendrik (1805-voor 1807)en Jan Willem Frederik (1805-1808), Adriana (1806-1807), Elizabeth (1808), Lena (1810-1812), Adriana (1812-1813), Jan (1814-1867). Maria van den Bos-Taverne overleed in het Caecilia gasthuis in Leiden.

Jannetje Velling

En weer wil ik u mee terug nemen naar de 18e eeuw. Dit keer naar de Patriottentijd. Want het was op 6 februari 1784 dat de op 6 september 1744 gedoopte Jan van den Bos voor de tweede keer in ondertrouw ging. Dit keer met Jannetje Velling. Van Jannetje is ons helaas ook niet zeer veel bekend. Ze had een zuster Geertruij, dat is wel zeker. Verder een schoonmoeder die Elisabeth Stephanis heettte. Jannetje was eerder gehuwd geweest met Pieter Zierkzee, maar net als de eerste vrouw van Jan van den Bos, was ook hij vrij jong overleden. Jannetje kreeg geen kinderen met Jan. Hoe oud ze is geworden blijft vooralsnog ook in nevelen gehuld. Zo moeten we ons ook wat Jannetje betreft tevreden stellen met de informatie die ons over de tijd waarin ze leefde uit de algemene geschiedenis bekend is. In 1784, het jaar van haar huwelijk met Jan, werd de hertog van Brunswijk gedwongen het land te verlaten. Bekend werd toen dat hij nog steeds heimelijk de raadgever was van stadhouder Willem V. Het was diezelfde Willem V die dat jaar twee olifanten cadeau kreeg uit Ceylon. En verder overleed op 31 juli 1784 de Franse schrijver en filosoof Dennis Diderot, de man van de Franse Verlichting.