Denijs van den Bos (1918-1988) over de bezettingstijd

Het was in april 1980 dat ik mijn grootvader Denijs van den Bos vroeg zijn oorlogservaringen voor geluidsband te vertellen. Dat wilde hij toen niet. Wel wilde hij in algemene zin iets over de bezettingstijd schrijven, zo liet hij me weten. Jarenlang was ik dit verslag kwijt, maar deze week heb ik het bij toeval teruggevonden. Het is de 'Bevinding en belevenis van een gewone burger in de bezettingstijd 1940-1945'. Hij schreef en ik citeer:' Na de capitulatie door de bombardementen van Rotterdan, waardoor de binnenstad in een puinhoop veranderd werd en duizenden doden te betreuren vielen, waren verslagenheid en machteloosheid bij alle burgers waar te nemen. Toen de Duitse troepen Leiden binnentrokken en diverse gebouwen bezetten, kregen zij weinig of geen belangstelling van de bevolking. In het begin van de bezetting, toen alles nog betrekkelijk te koop was (ondanks dat het op de bon was), werd er door de bevolking op elk weermachtsbulletin schouderophalend gereageerd. Hierdoor geirriteerd, werd er door de bezetters patrouille gelopen door de stad. Aan weerszijden van een straat liepen ca. 8 soldaten en in het midden voorop een officier. Wanneer iets het ongenoegen van die officier opwekte, werd het slachtoffer door hem geslagen. Het beste was om niet terug te slaan, omdat de soldaten uitgerust waren met geladen geweren.'

De crisis van 1929

In de herfst van 1929 begon de economische wereldcrisis van de jaren '30- de jaren van de depressie. De maatschappelijke tegenstellingen werden scherper door de economische nood. Onze grootvader Denijs van den Bos werd op 12 maart 1929 11 jaar. Grootmoeder Jansje Schaft had op 5 januari 1929 haar 10e verjaardag gevierd. In die strenge winter van 1928-1929, de winter van de Leidse stadhuisbrand. In maart 1929 nam een andere grootouder van ons, Johannes Bavelaar (1899-1984) een zaak over van Ouwerkerk aan de Leidse Oranjegracht. Grootmoeder Anna van den Eijkel (1909-1979) was pas verhuisd met haar ouders naar een kapitaal huis aan de Rijnsburgse Brouwerstraat in december 1928. In oktober 1929 stortte de beurs van Wall Street in. De politieke en economische toestand in ons land verslechterde nu snel. In de loop van 1930 werd de werelddepressie in Nederland voelbaar. In 1932 produceerde de industrie van consumptiegoederen minder dan drie kwart van de hoeveelheid van 1929. Tussen oktober 1929 en oktober 1931 daalde de personeelsbezetting in de metaalnijverheid met 36%.

Denijs van den Bos- 12 maart 1918

Hoe was de situatie in Nederland in het voorjaar van 1918 ten tijde van de geboorte van onze grootvader Denijs van den Bos? Nederland kende destijds een voedseldistributiesysteem. Het broodrantsoen werd begin 1918 verlaagd. Op donderdag 11 april 1918 werden winkels geplunderd, waaronder veel bakkerijen. Vanaf de herfst van 1917, de tijd waarin Denijs van den Bos (1896-1966) en Geertruida Nievaart (1899-1992) in het huwelijk waren getreden, was de economische situatie in ons land drastisch verslechterd. Er was algemeen een groot tekort aan voedsel en brandstoffen ontstaan, ook door het stilvallen van importen uit de VS. Een systeem van verdeling van het voedsel door middel van voedselbonnen was in het leven geroepen. Maar welgestelden konden nog wel vaak makkelijk aan voedsel komen als ze maar betaalden. Hoe groot de nood soms was blijkt wel uit het feit dat onze zwangere overgrootmoeder Elizabeth Schaft tot na kerstmis bleef werken om haar kerstpakket maar niet te hoeven missen met kerstmis 1918. Op 5 januari 1919 werd haar dochter Jansje geboren. Het was een roerige periode in de Nederlandse geschiedenis in de herfst van 1918. Op 18 november 1918 was er een Oranjebetoging op het Haagse Malieveld. Contrarevolutionaire krachten zetten het 'Oranjewapen' in tegen 'het rode gevaar'. Troelstra had de revolutie uitgeroepen, maar hij had zich vergist.

Prinsjesdag 2011

Vandaag is het Prinsjesdag 2011. Koningin Beatrix leest vandaag voor de 32e keer in haar regeringsperiode de troonrede voor. De toon en de inhoud van de troonrede zal somber zijn. De meeste kabinetsplannen zijn overigens donderdag al uitgelekt. Iedereen gaat er volgend jaar in koopkracht op achteruit. De economische groei zal afnemen en de werkloosheid zal wellicht iets stijgen. De wereldhandel stokt en de zorgkosten gaan omhoog. Sombere berichten dus vandaag. De onzekerheid neemt toe en veel gezinnen komen komend jaar in problemen. Ook chronisch zieken en gehandicapten betalen het gelag van de crisis. Al met al dus zeker reden om de troonrede met extra aandacht te volgen vandaag. Ik weet nog dat we met de economieklas van 1980 meen ik de troonrede van 1980 analyseerden. We zagen daartoe destijds een video-opname van prinsjesdag 1980.

De revoltes

De familie Van den Bos is gedurende een aantal malen sinds 1848 getuige geweest van revoltes in Nederland. In 1848, het revolutiejaar in Europa, werd koning Willem II in een nacht van conservatief tot liberaal. De revolutie van 1848 was een bij uitstek burgerlijke revolutie. In 1918, grootvader Denijs van den Bos was nog maar net geboren, riep SDAP-leider Troelstra de revolutie uit. Maar hij vergiste zich in de revolutiebereidheid van de Nederlanders. Dit is de geschiedenis ingegaan als 'De vergissing van Troelstra.' In 1935 was er opnieuw een revolte in ons land. Nu door de opkomst van de NSB in ons land. De verkiezingsuitslag van vorig jaar is wel vergeleken met de situatie zoals die zich in 1935 voordeed. De jaren zestig laten ook weer een revolte zien. In 1967 zien we de opkomst van partijen als D'66 en de Boerenpartij. Overgrootvader Denijs van den Bos (1896-1966) is dan juist overleden. En dan is er tenslotte nog de Fortuyn-revolte van 2002. Fortuyn keerde zich tegen het Haagse establishment en wilde het gewone volk een stem geven in het Haagse. De Haagse kaasstolp ging toen aan diggelen.

11 september 2001- de dag die de wereld veranderde

Morgen is het 11 september 2011. Het is dan 10 jaar geleden dat twee vliegtuigen zich in de Twin Towers in New York boorden- een terroristische aanslag die de wereld veranderde. Sindsdien is er veel veranderd in de wereld. Bevolkingsgroepen kwamen tegenover elkaar te staan, mensen werden minder tolerant-zeker in Nederland dat altijd als een tolerant land te boek stond. Nadien vonden ook in Europa terreuraanslagen plaats. Op 6 mei 2002 werd Pim Fortuyn vermoord. Zijn politieke succes was mede te verklaren uit de terreuraanslagen van 11 september 2001. Op 12 oktober 2002 was er een aanslag op Bali en op 11 maart 2004 was er een aanslag in Madrid. Theo van Gogh werd vermoord op 2 november 2004- een schok ging opnieuw door Nederland. Het politieke klimaar verhardde en de meeste politici moesten worden bewaakt. Op 10 november 2004 werden leden van de Hofstadgroep gearresteerd. Niet veel later, op 7 juli 2005 was er opnieuw een terreuraanslag, nu in Londen en op 26 november 2008 was er een aanslag in Bombay. De Nederlandse samenleving was inmiddels ook op drift geraakt. Er heerste een nerveuze stemming en Rita Verdonk en Wilders scheidden zich af van de VVD-fractie in de Tweede Kamer. Wilders sprong uiteindelijk in het gat dat Fortuyn had laten vallen. Er heerst angst in ons land, angst voor moslims en angst voor de toekomst. Op 25 december 2009 verhindert Jasper Schuringa een zelfmoordaanslag tijdens een lijnvlucht naar Detroit en op 4 mei 2010 is er op de Dam in Amsterdam tijdens de dodenherdenking een incident met de Damschreeuwer. Angst regeert dan in ons land. Uiteindelijk wordt op 2 mei 2011 bekend dat Osama Bin Laden gedood is door speciale Amerikaanse eenheden. 11 september 2001- 11 september 2011 -en iedereen weet nog waar hij destijds was toen de terreuraanslagen in New York plaatsvonden. John vertelde me gisteren dat hij in bespreking was aan de Frans Halslaan waar hij destijds woonde. De hele avond de televisie aangehad. Andere Tijden bericht vanavond in een uitzending over de toestand in Nederland destijds op die 11e september. Oud-premier Kok spreekt erover. Morgen zit hij ook in een speciale uitzending van OVT.

Terug naar 1 augustus 1985

Vandaag blader ik in mijn dagboek uit vervlogen jaren. Ik neem u mee terug naar 1 augustus 1985 vandaag. Ik schreef toen:'1 augustus 1985 dus en we hopen op wat beter weer. Johnny en Ma heb ik voor de video-camera opgenomen. Het is 1 augustus 1985 en vandaag precies 3 jaar geleden, op 1 augustus 1982 bezochten we de Dillenburg in Duitsland. In Helsinki beleefde men vandaag de laatste dag van de driedaagse topconferentie. Ik heb minister Van den Broek van buitenlandse zaken via Veronica nieuwsradio gehoord. In het Leidsch Dagblad van vanavond wordt ook weer over 'Helsinki' bericht. Genscher, de Duitse minister van buitenlandse zaken sinds 1974, heeft gepleit voor de openbaarmaking van de slotakte in de meeste Oosteuropese landen.' Gedoeld werd hier op de in 1975 opgestelde slotakte van Helsinki, in 1985 was het tien jaar geleden dat Oost en West hier overeenstemming over bereikten. Het betekende het hoogtepunt in de detente tussen Oost en West, destijds ingeluid door het Amerikaanse tweespan Nixon/Kissinger en de Russische leider Breznjev met zijn minister van buitenlandse zaken Gromyko.

De jaren 1640

Vandaag terug naar de jaren 1640. De jaren waarin Pierre Bordoduke opgroeide en werd van een kleuter van 5 tot een tiener van 15. Frederik Hendrik was stadhouder van Holland in deze tijd. De Engelse burgeroorlog woedt tussen koning Karel I en het parlement. De koning wordt uiteindelijk terechtgesteld en Oliver Cromwell treedt aan. Paleis Huis ten Bosch wordt gebouwd. In 1645 wordt de eerste steen gelegd. Willem II volgt in 1647 zijn vader op als stadhouder. En in 1648 wordt de Vrede van Munster getekend. Het betekent het einde van de Tachtigjarige oorlog. Ook voor de familie Bordoduke begint dan een rustiger leven. Vanaf 1656 in Leiden, waar ze een nieuw bestaan opbouwen.