Oudjaar

Het is weer oudjaar. Het eind van een bewogen jaar, het jaar van de economische crisis en van de dood van Michael Jackson, de king of pop. Ook het jaar van de aanslag op de koninklijke familie. Het is tevens het eind van de jaren '00 van de 21e eeuw. We staan aan de vooravond van een nieuw decennium-benieuwd ben ik naar wat ons dit komende decennium te wachten staat: de jaren '10. Vanmiddag keek ik naar een programma op de televisie over de oudejaarsconferences van Wim Kan, een programma dat me met weemoed vervulde. Sinds 1954 was Wim Kan op de radio te beluisteren geweest, sinds 1973 was hij op televisie. Mijn vader was een groot fan van Wim Kan. Als Wim Kan op de buis was, moest het stil zijn in huis. In 1973, 1976 en 1979 was Kan er met zijn oudejaarsconference, in 1981 verscheen hij in de 'Alles is anders show' van Aad van den Heuvel opnieuw met een conference en op oudejaarsavond 1982 was hij er met zijn laatste show die niet helemaal vlekkeloos verliep. Wim Kan overleed in september 1983. Een groot kunstenaar was heengegaan! In de jaren daarna verzorgden met name Freek de Jonge en Seth Gaaikema de oudejaarsconferences, vanaf 1989 was er Youp van 't Hek die ook de goedkeuring van mijn vader kon wegdragen. Inmiddels is een nieuwe generatie cabaretiers opgestaan met Lebbis en Jansen en Jan-Jaap van der Wal als voornaamste exponenten. De laatste verzorgt de conference van dit jaar. Een heel fijne jaarwisseling gewenst! En een goed begin van 2010!

Jansje van den Bos over haar trouwdag in 1942

In de jaren '90 interviewde ik onze grootmoeder over haar huwelijksdag op 5 augustus 1942. Ze sprak toen als volgt: 'Het was druk op het stadhuis. Veel ooms en tantes, voorzover de ooms niet hoefden te werken. Ik had van mijn vader en mijn moeder en mijn schoonmoeder een bed gekregen. Een veren bed. Dat was een bed dat ze konden overnemen en daar hebben ze drie delen van laten maken. Vroeger werden er nog echt bedden gemaakt. Ik was verder al een beetje aan het sparen. We hadden al een keukenuitzet en een glasservies. Ik kreeg wat borden en ik kreeg wat theedoeken. Je was er wel blij mee. Drank had je haast niet, want dat kon je niet meer krijgen. De broers en zusters gingen mee naar de voorstelling van Kohler. Ik heb geen idee hoeveel dat kostte. Ja, en toen was het over, want 's avonds kon je geen muziek maken. 's Avonds moest je verduisteren, dus 's avonds kon je niets klaarmaken. Je moest om 8 uur binnen zijn. Familie kon 's avonds niet blijven. Ze kwamen lopend of per fiets.'

De familie Van den Bos en de wereld van de film

Het is weer kersttijd- de tijd van het kindeke Jezus, maar ook van de vele mooie shows en kerstcircussen op televisie. De glitter en glamour en de wereld van de film.Hollywood! Prachtig om te zien vaak. Zeker een wereld van buitenkant, maar ook een wereld om bij weg te dromen. Onze familie houdt enorm van film. Grootmoeder Jansje van den Bos ging als jong kind al naar de film. Ze zag in de jaren dertig de films met Emil Jannings en Peter Lorre, de door haar bewonderde Duitse acteurs. Ze zag de films van de Oostenrijkse cineast Fritz Lang.In de oorlog keek ze naar films met Marika Roekk en Zarah Leander, de grote vedetten in die tijd. Na de oorlog bracht ze haar voorliefde voor film over op haar kinderen en zag ze de grote Hollywood-acteurs en actrices uit de hoogtijdagen van de film. Ze zag eerder al Gary Cooper, Clark Gable en Humphrey Bogart. Ze had een voorliefde voor Jean Gabin en Simone Signoret, de grote sterren van het Franse filmdoek! Haar zoon Aad ging met name naar de vele westerns en James Bond-films, waaronder 'The good, the bad and the ugly' en 'From Russia with love' in de sixties. Ook Janny, Betty en Trudy houden van film en Hollywood. Moeder Jansje keek vaak naar Charlie Chaplin en Laurel en Hardy. Ze wist de titels van films met Greta Garbo, Marlene Dietrich en Bette Davis te noemen. Befaamd waren de films met Sir Alec Guinness, John Gielgud en Laurence Olivier. Een wereld om bij weg te dromen! Belangstelling voor kunst en film heeft de familie Van den Bos zeker!

Lena Dieuwertje van den Bos 65

Vandaag, 22 december 2009, is een historische dag. Vandaag zou onze moeder de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt. Leny 65. Wat hadden we een jonge moeder! Op dagen als vandaag mis je haar toch weer extra. Nu koesteren we de mooie en fijne herinneringen aan haar en aan onze vader. Kreeg gisteren een mailtje van Rianne Veenstra die herinneringen ophaalde aan de Van der Tasstraat. Leny, mijn moeder, met opgestoken haar en een lachend gezicht. Fijne jaren die niet meer weerkeren. Maar ja, zo is het leven en dat hebben we ook te accepteren. Toch fijn dat we met al onze herinneringen een basis hebben om mee vooruit te kunnen. Met die herinneringen kunnen we immers nog jaren vooruit!

Tweede sterfdag Arie van den Bos(1945-2007)

Vandaag, 21 december 2009, is het twee jaar geleden dat onze zo beste vader Arie van den Bos van ons heenging. Het gebeurde vlak voor kerstmis 2007, een afschuwelijke periode in ons leven. Onze zo beste vader werd aan het eind van de bezettingstijd geboren op 15 mei 1945. Hij was een goede vader voor ons, altijd zorgzaam en hardwerkend. Daarom hebben we eigenlijk ook alleen maar goede herinneringen aan hem. Hij was een sociaal voelende man die altijd het beste voorhad met anderen. Vandaag staan we stil bij zijn leven en dood. Rust in vrede, beste vader!

De familie Van den Bos en de jaren 1820

De jaren 1820 zijn tot de verbeelding sprekende jaren. Het waren de hoogtij-jaren van de Romantiek. Het waren echter ook jaren die met name in Nederland gekenmerkt werden door een zekere matheid. Er heerste een jansaliegeest. Zo zag bijvoorbeeld het oostelijke gedeelte van Leiden er in 1820 treurig uit. Hoe verging het onze voorouders in de jaren 1820? Hoe beleefden zij de strenge winter van 1822-1823? Hoe vierden zij het kerstfeest dat jaar? We mogen aannemen dat ze nog geen kerstboom in huis haalden toen. Het optuigen van de kerstboom is een gebruik dat meer algemeen pas aan het eind van de 19e eeuw in zwang kwam. Aan het begin van de 19e eeuw gebeurde dat al wel in kleinere kring in kerken en aan het hof van de Oranjes. Op zondagsscholen gebeurde dit ook al wel in de loop van de 19e eeuw. We mogen wel aannemen dat het gezin Van den Bos naar de kerk ging met kerst. Maar voor het overig waren de jaren 1820 voor de familie toch niet zulke fijne jaren. Op 21 december 1827 overleed moeder Maria van den Bos-Taverne, nog geen 55 jaar oud. Verder waren de jaren 1820 jaren waarin de grote Britse romantische dichters Keats, Byron en Shelley heengingen. John Keats overleed op 23 februari 1821, hij werd slechts 26 jaar. Op 8 juli 1822 verdronk de dichter Percey Bysshe Shelley bij Viareggio, waar hij ook op het strand gecremeerd is in het bijzijn van lord Byron. Op 19 april 1824 ging deze laatste heen. Hij was in 1788 geboren. In 1824 werd ook de 9e symfonie van Beethoven voor de eerste maal uitgevoerd in het Weense Kaertnertheater en in 1825 pleegden Russische officieren een staatsgreep, de Dekabristenopstand. De Peloponnesos en Midden-Griekenland worden in 1827 zelfstandig onder Ioannis Kapodistrias. In Nederland ontstaat het Reveil, een protestantse beweging die streeft naar religieuze verdieping.

De Efteling

In de gratis verspreide krant de Metro las ik gisteren dat de Efteling wel vaart bij de economische crisis. Het aantal bezoekers is in het crisisjaar 2009 toegenomen. Er zouden dit jaar 4 miljoen bezoekers geteld zijn. Ik moest meteen denken aan de keren dat wij in de Efteling waren. Dat moet begin jaren zeventig geweest zijn, toen we er een Lange Jan kochten. Ook in 1974 zijn we er geweest, toen met Trudy, Colette en Anton. Cindy bleef toen als baby in de Kersenstraat. Er bestaan nog filmopnamen van die keer in 1974. Verder waren we er in 1982, toen de in 1986 overleden Willem Ruis er ook optrad. 'Mensen zoeken verstrooiing tijdens de crisis', zegt bestuursvoorzitter Bart de Boer over de toeloop naar de Efteling dit jaar.

Sigmund Freud (1856-1939) en de drijfveren van onze voorouders

Hoe waren de Van den Bossen uit onze familiegeschiedenis? Hoe dachten ze, welk karakter hadden ze? Van een aantal van hen is dat bekend, maar hoe verder we terug proberen te gaan in de tijd, hoe minder we weten van hun eigenlijke drijfveren. Er bestaan van de in 1814 geboren Jan van den Bos bijvoorbeeld geen egodocumenten. Wat voor karakter deze voorouder van ons had is dus niet bekend. Had hij een sterke wil? Was hij eigenzinnig?Of was hij juist erg meegaand? De man die de grondlegger van de psycho-analyse en psychiatrische wetenschap heet te zijn, was Sigmund Freud, hij is de vader van de psycho-analyse. De psycho-analyse is nu uit de mode, maar zelf heb ik er grote belangstelling voor. Ik heb iets met Freud, ook al wordt hij door sommigen hedentendage verketterd als een charlatan. De menselijke geest is interessant. Wat beweegt mensen? Wat zijn hun drijfveren? Waarom gedragen we ons zoals we ons gedragen? Wat is gekte? Freud (1856-1939) probeerde daar een antwoord op te formuleren. Hij woonde en werkte in het Wenen van het fin de siecle, Berggasse 19, een hoog, in 1891 nog een nieuwbouwpand met maar liefst elf kamers. Daar ontving hij zijn patienten en daar woonde hij ook met zijn vrouw en zes kinderen. Sigmund Freud, grondlegger van de psychiatrie als vak.Hij bezocht de koffiehuizen in het Wenen van het fin de siecle: Cafe Landtmann, Cafe Korb en ook wel Cafe Imperial. Op 4 november 1899 publiceerde hij zijn baanbrekende studie over dromen: Die Traumdeutung. Dromen worden door Freud gezien als belangrijke informatiebronnen voor menselijke behoeften. Wat waren de dromen van onze voorouders? Wat waren hun wensen en verlangens? Jammer dat we daar nooit meer een antwoord op krijgen. Er is gewoonweg te weinig materiaal over. Freud vluchtte in juni 1938 naar Londen, omdat de nazi's Wenen voor de oorlog schoonveegden van joodse intellectuelen. In 1939 overleed Sigmund Freud op 83-jarige leeftijd. Zowel in Londen als Wenen zijn musea over Freud te bezoeken en bezichtigen. In Londen staat zijn beroemde sofa.

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw

Kenmerkend voor Leiden in de tweede helft van de 19e eeuw is de niet geringe bevolkingstoename van ruim 36.000 in 1851 tot ruim 45.000 in 1895. (Statistieken betreffende de Leidse bevolking uit het gemeenteverslag; bibliotheek gemeente-archief) Het mag duidelijk zijn dat dit van invloed was op de sociale structuur van de Leidse bevolking, met name op die van de beroepsbevolking. In de periode 1868-1894 steeg het aantal mensen dat werkzaam was in beroepen en bedrijven. Een ontwikkeling die samenhangt met het verhoogd aantal mensen dat dientengevolge meer voedsel, kleding en huisvesting ging 'consumeren.' Het aantal broodverkopers, vleeshouwers, kleer- en schoenmakers en timmerlieden nam gedurende de tweede helft van de 19e eeuw flink toe. Een groep die we zeker niet over het hoofd mogen zien was de groep van administratieve krachten, zoals de boekhouders, klerken en aanverwant kantoorpersoneel. De groei van de 'bureaucratie' werd mede in de hand gewerkt door de toename van het aantal bedrijven. Alles welbeschouwd kunnen we met recht constateren dat gedurende de periode 1850-1900 de dienstensector aanzienlijk groeide. De al eerder gemaakte opmerking dat de scherpe tweedeling van proletariaat/fabrikanten hier niet opgaat, is mede een gevolg van het feit dat juist de beroepen in de dienstensector zich zo ontwikkelden.

Familienamenbank

Het Meertensinstituut heeft de afgelopen week de familienamenbank op internet gelanceerd. Dat naamkunde populair is in het Nederland van 2009 werd bewezen door het feit dat de site al meteen plat lag.Ik heb meteen maar even op onze eigen familienaam gezocht. Er waren in 2007 6070 mensen die de naam Van den Bos droegen. De naam Van den Bos is een adresnaam en deze naam komt het vaakst voor in Noord- en Zuid -Holland, hoewel de naam ook algemeen in andere delen van Nederland voorkomt. Ik heb ook gezocht op Bordoduijck, maar die naam is niet in het register opgenomen en komt er niet in voor. In 1947 werd een volkstelling gehouden onder de 9 miljoen inwoners van Nederland destijds. Toen waren er ongeveer 4000 mensen met de familienaam Van den Bos.

Armoede en arbeid;Leiden's 19e eeuw

De maatstaven die Marx hanteert bij zijn indeling van de bevolking zijn op zich zeer bruikbaar, echter niet voldoende om een meer realistisch beeld te krijgen van de Leidse samenleving in de periode 1800-1900. Weber (1864-1920), een Duits socioloog, lijkt me wat dit betreft een duidelijk realistischer visie te hebben. Hij gaat uit van drie groepen: klassen, statusgroepen en partijen. In deze theorie wordt een klasse gedefinieerd als een groep mensen met gelijke kansen in het economisch stelsel. Een statusgroep is een groep mensen die zich kan beroemen op een bepaald prestige of aanzien, terwijl een partij een groep mensen herbergt die een hoeveelheid macht heeft. Nu moet men niet denken dat de maatstaven die Weber hanteert de enig mogelijke zouden zijn. Tal van andere zijn denkbaar: opleidingsniveau, raciale afkomst, taal of dialect, godsdienst en ga maar door. Wel moet men dan eerst nagaan of bijv. raciale afkomst een zelfstandig verschijnsel, dan wel een afhankelijke factor is. De ervaring leert dat wanneer men hoog op de inkomensladder staat in negen van de tien gevallen ook op andere sociale ladders een niet onredelijke plaats krijgt toebedeeld. Als praktisch voorbeeld kan in dit verband opgemerkt worden de verhoogde kans die er bestaat een hoger ambt te bekleden wanneer meer en hoger onderwijs wordt genoten.

De schoolprestaties van Lena Dieuwertje

Vandaag, op de 12e sterfdag van onze moeder Lena Dieuwertje van den Bos, kijk ik terug op haar schoolprestaties. Ik hervond laatst een vijftal rapporten uit de periode 1951-1957 van haar. Heeft Suus goede cijfers voor gedrag en vlijt en voor de meeste vakken goede resultaten, ook haar oma Leny deed het wat dit betreft heel goed. Steevast scoorde Leny negens voor gedrag en vlijt. Ze deed dus goed haar best op school. Alleen het tekenen ging haar wat minder goed af. In de eerste klas scoorde ze voor de meeste vakken zevens en achten. In de tweede klas (1952/1953) blijkt dat ze met handwerken niet veel op heeft, daarvoor haalt ze een wat lager cijfer. In de derde klas gaat het handwerken al weer beter en scoort ze achten en zevens voor Nederlands en rekenen. In de vijfde en zesde klas krijgt ze les in Frans en die taal ligt haar goed: ze haalt hier steeds negens voor. Al met al blijkt dat Leny goed haar best deed op de lagere school, de Christelijke opleidingsschool voor U.L.O aan de Oosterstraat 16 te Leiden.

Mijn 46e verjaardag-25 november 2009

Gisteren, 25 november 2009, vierde ik mijn 46e verjaardag. Het was de dag waarop president Kennedy 46 jaar geleden werd begraven en ik werd geboren. Hoewel ik mijn verjaardag aanvankelijk in stilte voorbij wilde laten gaan, was ik blij verrast dat zoveel dierbaren aan me dachten. Mijn vriend Ben Rutgers belde 's ochtends vroeg al, ik werd op de chat gefeliciteerd door mijn fijne broer John, later belde Rianne Veenstra, een vriendin van mij, Gerben, Cora, Manouk en Rens feliciteerden me per mail en later voegde mijn oom Ed zich bij het gezelschap feliciteerders. Lief was dat Sabien Hauwert weer aan me dacht gisteren. Ja, en toen was het inmiddels half een geworden. Timmie Tim belde:'Ben je thuis, oom Danny?' Natuurlijk was ik thuis. Om half twee kreeg ik bezoek van mijn schoonzusje met Suus en Tim, die mooie tekeningen voor me hadden gemaakt. Even later kwam Cock die me ook weer flink bedacht.Trudy kwam even later. Ik had taart gekocht, waar we allen gezellig van snoepten. Janny belde later nog, ik kreeg een lief kaartje van Cindy en Colette, mijn nichtjes. Rond zeven uur belde mijn tante Betty. Zij komt later nog met Janny, omdat zij gisteren verhinderd waren. Lief was de attentie van Sabine Eling en familie. Mijn verjaardag werd gisteravond besloten met een bezoek van John. We spraken over onze fijne ouders, die er gisteren helaas niet meer bij waren. Al met al dus toch een heel fijne verjaardag! Dank voor alle cadeaus en felicitaties!

Lena Dieuwertje en de alternatieve producten

Spoedig is het 27 november 2009, de 12e sterfdag van onze moeder. Ik denk weer vaak aan haar deze maand. Wat had het leven anders kunnen lopen als zij nog geleefd had. En wat is ze ontstellend jong van ons weggenomen. Mijn moeder hield zich altijd erg bezig met haar gezondheid, ze wist ook dat ze feitelijk ongezond was en vaak ziek. Daarom nam ze soms haar toevlucht tot alternatieve producten, waarvan ze aannam dat die haar bloeddruk zouden verlagen. Ook kocht ze vaak producten die in het algemeen goed zijn voor de gezondheid. Ik weet nog dat ze jaarlijks naar de Leidse bijenmarkt ging om honing. Ook zag ze de heilzame werking van knoflook, waarvan ze wist dat die ook bloeddrukverlagend was. Allerlei producten kocht ze die dit effect beoogden. Ik was blij getroffen toen ik vandaag het handschrift van mijn moeder weer onder ogen kreeg. Ze schrijft in een twee blaadjes tellend epistel over de heilzame werking van kefir of het yoghurtplantje. Ze schrijft onder meer dat de bewoners van de Kaukasus de werking van kefir kennen. Ze gebruiken het van klein af als een normaal voedingsmiddel. Ze bereiken een leeftijd van 120 jaar gemiddeld en een leeftijd van 150 jaar is geen uitzondering. Ze kennen geen tuberculose, kanker, maagpijn enz. Moeder Lena Dieuwertje, diep triest dat haar een langer leven niet vergund was!

Lowijsje van den Bos(1699-18e eeuw)

Op 28 oktober 1992 heb ik een bezoek gebracht aan het Leids Gemeente-archief. Ik vond daar nieuwe gegevens destijds over de vroeg 18e eeuwse familiegeschiedenis. Louisje of Lowijsje van den Bos,de op 25 maart 1699 gedoopte dochter van Jacobus van den Bos en Judith Kasteel, is op 26 augustus 1719 in ondertrouw gegaan met Jacob van Delft. Hij was hoedenmaker en in Amsterdam geboren. Lowijsje woonde in 1719 nog in de Vestestraat en haar moeder, in de akte Judith Jans genoemd, was als getuige bij de inschrijving aanwezig. In de trouwakte luidt het als volgt: 'Jacob van Delft, hoedemaker, jongman van Amsterdam, wonende in de Vestestraat verges. met Jacobus van der Bokrij sijn broeder van halve bedde, wonende op de Uyterstegraft met Louisje van den Bosch, jongedr. van Leyden, wonende in de Vestestraat verges. met Judith Jans haar moeder woonende als vooren.'

Donald Duck

Hadden andere vriendjes een abonnement op de Eppo, de Sjors of de Pep, sinds 1973 was ikzelf geabonneerd op het blad van de kwakende, waggelende Amerikaanse eend Donald Duck. Het moet in de zomer van 1973 geweest zijn dat ik voor het eerst kennis maakte met het blad tijdens een zomervakantie in de tent in Katwijk. Oma van den Bos had meen ik een aantal bladen meegekregen van de familie De Vrijer, waar zij werkte in die tijd. Al gauw was ik gewonnen voor het blad en heb ik me laten meeslepen door de avonturen van Donald, Kwik, Kwek en Kwak, Guus Geluk, Goofy, Katrien, Mickey Mouse en al die andere creaties van de grote Walt Disney. Disney was mijn jeugdheld en ik weet nog dat ik rond 1974-1975 een periode had waarin ik de Disney-figuurtjes natekende.In 1980 zegden we het abonnement op. Mijn fantasierijke kindertijd was stilaan voorbij. Soms verlang ik even terug naar die tijd met de Donald Duck!

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (5)

Bevolkingsindeling en bevolkingsstructuur Wanneer men de bevolking wil gaan indelen in verschillende categorieen, moet allereerst worden vastgesteld op grond van welke maatstaven dit gebeurt. Men zou zich ook kunnen afvragen welke factoren de zogenaamde sociale ongelijkheid bepalen. De 19e eeuw kende een klassenmaatschappij en dat hield onder meer in dat de positie van de mens in het sociale leven werd bepaald door de hoogte van het inkomen dat men verdiende. Onlosmakelijk aan dit inkomen was macht en prestige gekoppeld. In de tijd van de Verlichting werd veel over het begrip sociale ongelijkheid nagedacht en tal van theorieen werden ontwikkeld. Met name de Franse filosoof Jean Jacques Rousseau (1712-1778) deed van zich spreken. Volgens hem was de sociale ongelijkheid geworteld in het prive eigendom. Alle verschillen tussen rijk en arm, hoog en laag waren voortgekomen uit het bezit. Hierin herkennen we de denkbeelden van Karl Marx (1818-1883) die ook van een dergelijke gedachte uitging. Marx echter gaat wat dieper en spreekt niet van prive eigendom, maar van economische productiemiddelen zoals fabrieken, machines, grond. Hierbij onderscheidde hij bezitloze arbeiders (het proletariaat) en rijke, machthebbende fabrikanten als voornaamste bevolkingsgroepen.

Denijs van den Bos(1859-1913) 150 jaar geleden geboren

Vandaag, 12 november 2009, is het precies 150 jaar geleden dat onze betovergrootvader Denijs van den Bos werd geboren. Uit een op maandag 25 januari 1993 gevoerd telefoongesprek met Suse van Hoven-Kanbier, kleindochter van Denijs van den Bos (1859-1913) is duidelijk geworden dat Denijs onder meer machinist bij de Spoorwegen in Amsterdam zou zijn geweest. Dat moet in de jaren negentig van de 19e eeuw zijn geweest of anders aan het begin van de 20e eeuw. Hierover is evenwel niets gebleken uit de geboorte-akten van de verschillende kinderen van Denijs en Suzanna. Suse vertelde me dat Denijs op een gegeven ogenblik echter last kreeg van zijn longen en dat hij toen noodgedwongen een water- en vuurwinkeltje is begonnen. Denijs haalde Suse, zijn kleindochter, altijd op van de Plantsoenschool, waar zij schoolging.Hij had dan altijd rood fluwelen pantoffels aan. Denijs en Suzanna woonden eerst aan het Levendaal bij Van Dorsten. Nadien verhuisden ze naar de vierde Binnenvestgracht naast tante Pietje. Zoals al eerder opgemerkt heeft Suzanna van Rooijen later nog in de Klikstraat gewoond. Het pand in de Catharijnestraat was haar laatste woning.

De razzia van Rotterdam/Schiedam van 10-11 november 1944

Het is dezer dagen precies 65 jaar geleden dat in Rotterdam/Schiedam een grote razzia werd gehouden. Dat gebeurde op 10 en 11 november 1944. Ook onze grootvader Denijs van den Bos (1918-1988) kwam in die razzia terecht, nadat hij spullen naar zijn zuster in Schiedam had gebracht die begin november 1944 getrouwd was.Lou de Jong schrijft in zijn 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' dat 'vrijdagochtend omstreeks half zeven Schiedam en de buitenwijken van Rotterdam afgesloten waren van het stadscentrum. Wie zich voordien op straat had begeven, was door Duitse militairen naar huis gestuurd. Op belangrijke punten in de afgesloten stadsgedeelten waren mitrailleurs opgesteld, soms ook kanonnen.' Denijs kon uit de razzia ontsnappen. Hij heeft het geluk gehad met een zogeheten 'aapjeskoetsier' in de richting van Delft-Den Haag te hebben kunnen meerijden. In de Haagse Beeklaan heeft hij kunnen overnachten, waarna hij de volgende dag weer in Leiden arriveerde. En dat allemaal nu 65 jaar geleden! In de Rotterdamse Kuip werd gisteren een herdenkingsbijeenkomst gehouden.

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (4)

Inleiding op de hoofdstukken In Europa vinden in het begin van de 19e eeuw ingrijpende gebeurtenissen plaats. Napoleon was bij Waterloo verslagen en op het Wener Congres wordt de toestand in de wereld besproken, waarbij men de vorstenhuizen wil laten wederkeren. Er is een innerlijk verlangen naar rust en een toenemende neiging om uit de werkelijkheid te vluchten. Een nieuwe stroming, de Romantiek, gaat het leven beheersen. Een stroming die zich verzet tegen rationeel denken en overdreven aandacht schenkt aan emotie, gevoel en fantasie. Bij schrijvers als Grimm, Kneppelhout, Beets en Haverschmidt is dit idee duidelijk terug te vinden. Het emotionele mondt uit in het humane denken en dit vinden we, in combinatie met aandacht voor de realiteit terug bij de Engelse schrijver Charles Dickens, die de Engelse misstanden bekritiseerde. De arbeidstijden waren lang en vooral 's winters nam de werkeloosheid hand over hand toe, veelal doordat de productie dan verminderde en doordat er door de strenge vorst niet gewerkt kon worden. Door de matige hygiene breekt er om de zo veel jaar wel een of andere epidemie uit, zoals in 1832 toen honderden spinners, sjouwers en wevers het leven moesten laten in verband met een cholera-epidemie. Jarenlang is dat zo gebleven totdat de overheid zich met de zaken ging bemoeien. Langzaam maar zeker kwam er toen verandering in het maatschappelijk bestaan, al is er pas na 1900 werkelijk verbetering gekomen. Het revolutiejaar was echter al in 1848 daar. Het jaar waarin Nederland een nieuwe goed onderbouwde grondwet kreeg, die de arbeiders in bepaalde opzichten tegemoet trad. Mannen van tenminste 25 jaar die tenminste fl 25,- aan directe belastingen betaalden kregen actief kiesrecht (Gemeentewet 29 juni 1851) De eerste helft van de 19e eeuw was een zware tijd die gepaard ging met extreme armoede en grote structurele werkloosheid die voortkwam uit de eenzijdige samenstelling van de bevolking en het eenzijdige activiteitenpatroon, voornamelijk textielarbeid.

Vader Nijs bracht moeder Jansje in 1946 per fiets naar ziekenhuis

De hoogzwangere moeder Jansje van den Bos werd eind november 1946 op een fiets met houten banden door vader Nijs naar het Elizabeth ziekenhuis gebracht. Het was eind november 1946 dat er chocoladeletters te krijgen waren bij Olderix. De hoogzwangere moeder Jansje ging naar de winkel en nog dezelfde dag werd ze door haar man op een fiets met houten banden naar het ziekenhuis gebracht voor de geboorte van hun derde kind. Op 29 november 1946 werd tweede dochter Janny geboren. Men beleefde de koude winter van 1946-1947 en zocht warmte bij de potkachel. Spoedig nu werd de etage aan de Coornhertstraat te klein en ging men uitzien naar een eengezinswoning.

Anna Bavelaar-van den Eijkel 100 jaar geleden geboren

Vandaag, 4 november 2009, is het 100 jaar geleden dat onze grootmoeder Anna Bavelaar-van den Eijkel (4 nov. 1909-11 juni 1979) aan de Rijnsburgse Kortkade ter wereld kwam. Vandaag wil ik u schrijven over haar leven in het najaar van 1938. Er veranderde veel in haar leven in het najaar van 1938, kort voor haar 29e verjaardag op 4 november 1938. De huizen aan de Petronella van Saksenstraat werden op 15 oktober in gebruik genomen. Vader Nicolaas van den Eijkel was waarschijnlijk kort na zijn faillissement toegetreden tot het bestuur van de in 1929 opgerichte Rijnsburgse woningbouwvereniging 'Spinoza', mogelijk in het jaar 1937-1938. In een aan Anna's broer Willem toebehorend boek, dat we in 1981 van hem mochten lenen, staat vermeld dat het eerste bouwplan van de vereniging een aantal van zestien woningen omvatte aan de Burg. Meiboomstraat, waar de familie rond 1934 naar toe zou zijn verhuisd. Op 29 december 1931 konden de eerste huizen in gebruik worden gesteld. De huur bedroeg fl 4,75 per week. Het tweede bouwplan werd in 1938 realiteit. Het bedroeg hier een aantal van 41 nieuw te bouwen woningen aan de Petronella van Saksenstraat en de Stephana van Rossumstraat. Op 15 oktober 1938 vond de officiele ingebruikname plaats en daar is nog een foto van bewaard gebleven, waarop Nicolaas van den Eijkel, Anna's inmiddels 59-jarige vader, staat afgebeeld. Hij draagt een lichte hoed met een donkere band. Het lijkt alsof hij een sigaar rookt of anders een sigaret. Op diezelfde foto zien we Dr. W. Drees, toen nog kamerlid of wethouder en verder burgemeester Bosschieter en ook dr. Rijkmans en zijn vrouw. Vader Nicolaas heeft tot 1953 in het bestuur van 'Spinoza' gezeten. De huur van de woningen aan de Petronella van Saksenstraat bedroeg fl 3,60 per week. Er was een schuur in de Petronella van Saksenstraat. Het was een bedrijfspand en men had uitzicht op Huis ter Duin in Noordwijk. Zo verloopt Anna's leven in het winterseizoen 1938-1939. Voorlopig kon de wereld weer even adem halen na de zo spannende weken in september 1938.

De jaren dertig: oorlogsdreiging en vertier

Vandaag wil ik u schrijven over de jaren dertig, de jaren die begonnen met de beurskrach van oktober 1929, nu 80 jaar geleden- jaren van economische rampspoed(De depressie), maar ook van vooruitgang en vertier en vermaak. 'Onze tijd is een ongemeen moeilijke. Het nu levend geslacht dat grotendeels is opgegroeid in dagen van voorspoed en dat nu te staan komt voor nijpende zorgen en soms nog erger, kromt zich onder den tegenspoed en ziet vaak geen uitkomst', sprak minister-president Colijn in de zomer van 1935 voor de radio. Het waren de jaren dertig-jaren van depressie, crisis en oorlogsdreiging. De jaren ook van de verzuiling. In Nederland is men goed op de hoogte van de gebeurtenissen in Duitsland en er is ook een groeiende vrees voor Duitsland in de loop van de jaren dertig. Duitsland is echter officieel een 'bevriende staat.' De NSB beleeft haar hoogtepunt in 1935, maar haar aanhang daalde daarna tot het begin van de oorlog. De jaren dertig brengen naast crisis en oorlogsdreiging evenwel ook veel vertier en vermaak. Het zijn ook de jaren van de grote revues in de schouwburgen met Johan Buziau, shows met Lou Bandy, Johan Kaart en Heintje Davids. Louis Davids heeft een eigen gezelschap met Fien de la Mar en Wim Sonneveld. En vanaf 1938 is er niet te vergeten de grote 'Snip& Snap revue' met Walden en Muyselaar van Sleeswijk.

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (3)

Chronologie en thema Zou de titel een wat chronologische werkwijze impliceren, puur chronologisch ben ik niet te werk gegaan. Eerder zou men kunnen zeggen dat hier sprake is van een meer thematische opzet. Dat wil echter niet zeggen dat het begrip tijd geen fundamentele rol zou spelen; samenhang tussen gebeurtenis en tijd blijft een gegeven waar men rekening mee dient te houden. In de eerste gedeelten van de scriptie wordt in hoofdzaak de periode 1850-1900 onder de loupe genomen. In latere hoofdstukken wordt teruggegrepen op de eerste helft van de 19e eeuw. Een en ander wordt duidelijk wanneer men bedenkt dat de arbeidersbeweging zich laat verklaren uit de vroegste perioden van de vorige eeuw. Oorzaken van het arbeidersprobleem zijn in die tijd terug te vinden. Hypothesen en doel Per hoofdstuk heb ik gewerkt met een aantal hypothesen en veronderstellingen. In het eerste hoofdstuk ben ik uitgegaan van de gedachte dat de arbeiders en ambachtslieden de grootste bevolkingsgroep vormden. Voornaamste tegenstander van het proletariaat was de zogeheten 'bourgeoisie', de bezitters van de productiemiddelen. Om een niet te eenzijdig (Marxistisch) beeld van de bevolkingsstructuur op te roepen, treden hierbij ook andere groepen naar voren zoals:kleine zelfstandigen, middenstanders en handwerkslieden enz. enz. Hoofdstuk twee brengt de arbeidende klasse onder haar schijnwerpers. Wonen en werken staat hier centraal. Daarbij ben ik er vanuit gegaan dat de werkende stand een onaangenaam leven leidde. Dat dit zo was, lijdt geen twijfel. Vele mensen hadden het moeilijk. Men moet er wel voor waken niet te veel te generaliseren. Als reactie op de ellende verenigden de arbeiders zich in alle mogelijke organisaties: vakbonden, cooperaties, woningbouwverenigingen, club- en buurthuizen. De vraag wat de arbeiders ertoe bracht zich te verenigen, komt in het derde hoofdstuk om de hoek kijken. In het voorlaatste hoofdstuk treedt de cultuur naar voren. Cultuur nu is moeilijk te omschrijven en als zodanig is het ook moeilijk dit in een hoofdstuk te gieten. Toch is het onverstandig dit aspect weg te laten. Het werkstuk zou onvolledig zijn omdat cultuurhistorische elementen zouden ontbreken. Het laatste hoofdstuk gaat nader in op de vraag of de sociale zorg nut heeftgehad en in hoeverre zij heeft bijgedragen tot het oplossen van het arbeidersprobleem. Conclusie: De conclusie laat zien wat het onderzoek heeft opgeleverd. Daartoe heb ik aan het eind van ieder hoofdstuk een deelconclusie neergeschreven, welke samen een eindconclusie vormen. Aan de hand van die eindconclusie valt op te maken of de hypothesen juist zijn geweest.

De val van de Muur (1989-2009)

Op 9 november a.s. is het 20 jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel en er een einde kwam aan de korte 20e eeuw (1914-1989). De bipolaire wereld van toen (het westen tegenover het Oostblok) kwam tot een einde en sindsdien is er een multipolaire wereld ontstaan met landen als de Verenigde Staten, Rusland, China, India en Brazilie. Het grote verhaal over de afgelopen 20 jaar ontbreekt echter nog. Wat volgde er nu na die val van de Muur in 1989? Ik weet nog dat we in de jaren tachtig soms naar landen reisden die tot het Oostblok behoorden; Grijze, grauwe landen met grauwe woonkazernes, vopo's in Oost-Duitsland. Ik herinner me nog de surrogaatcola die we in de zomer van 1988 in Oost-Berlijn nuttigden, de wachtposten langs de Donau tijdens onze Donautocht in de zomer van 1983. In 1990 reisde ik naar de Sovjet-Unie, maar toen was Michael Gorbatchov al 5 jaar leider van dat land en was de Muur inmiddels gevallen. Henry Kissinger(1923), minister van buitenlandse zaken van de Verenigde Staten in de periode 1973-1977 onder Nixon en Ford, heeft meer dan eens verklaard dat er behoefte is aan een nieuwe wereldorde. De Amerikaans-Chinese betrekkingen zijn daarin van cruciaal belang, zeker in de huidige periode van economische malaise in de wereld. Het is te hopen dat die nieuwe wereldorde er nu snel komt. Het is goed dat de Muur destijds is gevallen.Eindelijk gloorde er hoop voor miljoenen mensen achter het Ijzeren Gordijn, 'the iron curtain', zoals Churchill de grens tussen Oost- en West-Europa in zijn befaamd geworden rede in Fulton in 1946 noemde. We zijn momenteel in een nieuwe fase van de wereldgeschiedenis beland. Laten we hopen dat er eindelijk vrede komt voor iedereen!

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw (2)

Terug vandaag naar de scriptie uit het begin van de jaren '80: In het eerste hoofdstuk staat de sociale stratificatie centraal. Dit hoofdstuk is van belang omdat het inzicht verschaft in de zogeheten klassenmaatschappij die Leiden kende. De scherpe tweedeling arbeider-fabrikant gaat hier niet op. Een wat meer genuanceerde indeling was daarom noodzakelijk. Het tweede hoofdstuk gaat in op de leefomstandigheden van de arbeiders. In het bijzonder wordt het wonen en werken wat nader belicht. Een scherpe scheiding tussen arbeider en ambachtsman leek me niet strikt noodzakelijk. Emancipatie en verzet komt in hoofdstuk drie ter sprake en sluit volkomen aan op hetgeen in hoofdstuk twee werd behandeld. In dit kader kregen onderwijs en vakbeweging grote aandacht. Het vierde chapiter dat een summier overzicht wil geven van de cultuur in de Leidse samenleving, staat los van de andere onderdelen. Om een wat meer uitgewerkt overzicht te krijgen van het reilen en zeilen van Leiden en haar bevolking, was ik genoodzaakt naast sociaal-maatschappelijke - ook cultuurhistorische elementen in mijn betoog op te nemen. Laat het derde hoofdstuk de reactie van de arbeiders op de wantoestanden zien, hoofdstuk vijf richt zijn aandacht op de reactie van de overheid. Het heeft als titel:'Sociale zorg en -wetgeving'. Talrijke instellingen, particulier dan wel van overheidswege, hebben zich verdienstelijk weten te maken op het terrein van sociale zorg. Besproken wordt o.m. het werk en het doel van deze instellingen, terwijl ook naar een antwoord wordt gezocht op de vraag in hoeverre deze instanties een wezenlijke rol hebben gespeeld bij de oplossing van het arbeidersvraagstuk.

Nogmaals de Oorlog

Vanochtend wil ik het nogmaals over de uitzending van de serie 'De oorlog' met u hebben. Gisteravond waren Rob Trip, presentator van de serie, en Ad van Liempt, de eindredacteur en scenarioschrijver, te gast bij Pauw en Witteman. Te zien was een nooit eerder vertoond fragment van een speech van Adolf Hitler uit 1933, gevonden in een Duits filmarchief. De speech hield Hitler in een fabriek van Siemens, een half jaar na zijn aantreden. Er is voor de serie veel in buitenlandse archieven gezocht om ook onbekend filmmateriaal te kunnen tonen. Van Liempt verklaarde dat Hitler eigenlijk permanent op campagne was in de dertiger jaren. Rob Trip, geboren na de oorlog, vertelde in de uitzending van gisteravond dat hij -juist omdat hij na de oorlog geboren is- misschien met wat meer afstand naar die oorlog kan kijken. Dat de nuance wat meer gezocht kan worden en dat er ook -in deze tijd- nieuwe vragen over de oorlog gesteld kunnen worden. Er is veel nieuw kleurenmateriaal opgedoken. Volgens Van Liempt brengt dat de oorlog en de oorlogstijd veel dichterbij. Verder werd er gisteravond nog gesproken over het feit dat aan het begin van de bezettingstijd het heel erg goed ging met de Nederlandse economie. Er was echt een economische bubble aan het begin van de oorlog. Duitsers betaalden dan wel met nepgeld, maar dat geld kon bij de Nederlandse banken door Nederlandse bedrijven worden ingewisseld. In een half jaar tijd was de werkloosheid in Nederland weggewerkt, vooral omdat de Duitse Wehrmacht veel orders plaatste. Ook is er nog gesproken over de dagboeken, verhalen en brieven waarvan voor de serie gebruik werd gemaakt. Dagboeken zijn vaak zeer betrouwbare bronnen van informatie omdat ze op een bepaalde dag zelf geschreven zijn. Ze zijn daarom heel betrouwbaar en direct. Er zijn duizenden dagboeken over en uit de bezettingstijd bewaard gebleven. Zo is er ook het dagboek van de journalist Philip Mechanicus uit kamp Westerbork. Al met al dus een zeer informatieve serie, met veel nieuw materiaal en nieuwe inzichten over de bezettingstijd in Nederland. Kijken dus, morgenavond 25 oktober 2009, 20.15 uur, Nederland 2!

Denijs van den Bos (1859-1913) had sterfbed van 10 maanden

De in het najaar van 1913 overleden Denijs van den Bos, geboren in 1859, had een sterfbed of doodsbed van 10 maanden. Hij is volgens zijn kleindochter Suse van Hoven-Kanbier erg lang ziek geweest. Hij is uiteindelijk thuis overleden en heeft ook thuis zijn ziekbed gehad. Onduidelijk is waaraan hij is overleden, maar wel weten we dat hij ooit last van zijn longen heeft gehad.Zijn vrouw Suzanna van den Bos-van Rooijen heeft met haar zoon Bram (geboren 1900) in de Klikstraat gewoond na het overlijden van Denijs. Toen Bram of Abraham eenmaal getrouwd was, verhuisde ze naar een kleiner huis in de Catharijnestraat. Suse van Hoven-Kanbier, dochter van de in 1884 geboren Pieternelletje van den Bos, sliep bij haar grootmoeder in de bedstee als ze kwam logeren. Haar Oom Bram (1900) sliep dan altijd op zolder.

Jansje van den Bos-Schaft over de bezetting

Op 7 mei 1987 sprak onze grootmoeder Jansje van den Bos-Schaft voor geluidsband over de oorlog en bezetting en met name over de ziekte van haar dochter Trudy in die tijd. Ze sprak toen de volgende woorden: 'Ik hield het niet meer uit op de Zijloordkade. Toen heb ik bij oma Schaft ingewoond en bij oma Van den Bos. Trudy werd ziek en was mager. Ze lag in een box naast een meisje dat lag dood te gaan. Trudy knapte op. Ze lag in het Elizabeth Ziekenhuis. Ze was bijna 2 jaar en ze heeft er 6 of 7 weken gelegen. Dat was in de hongerwinter. Trudy zei 'Opoe' tegen de zuster. Ik heb haar toen ansichtkaarten gegeven, daar zat een foto van mij tussen van bij Van Dorp. Toen heeft ze al die ansichtkaarten verscheurd en die foto van mij had ze onder haar kussen gestopt. Dat kind had heimwee naar huis.'

De oorlog

De komende tijd staat de De Tweede wereldoorlog centraal op de Nederlandse televisie. Vanaf 25 oktober a.s. zendt de NPS vanaf 20.15 op nederland 2 elke zondag de serie 'De oorlog' uit. Het is een 9-delige serie waarin wordt ingegaan op de oorzaken van de Tweede wereldoorlog, op de jodenvervolging, de honger in met name de Hongerwinter, de keuzes en dilemma's, de oorlog in Indie en de gevolgen van de oorlog. Verder zendt Andere Tijden a.s. zondag een special uit over de mobilisatie van 1939/1940 en over een week is er -als opmaat van de serie 'De oorlog'- een uitzending van Andere Tijden over Lou de Jong en zijn serie 'De bezetting' uit de jaren 1960-1965- de doorbraak van de televisie in ons land. Met Jansje van den Bos(1919-2007), onze grootmoeder, heb ik ook vaak over de oorlog gesproken. Op 7 mei 1987 sprak ze de volgende woorden over de roomboter die ze na de bevrijding kreeg: 'We kregen wel iedere week een bon voor boter. Omdat ik in verwachting was kreeg ik iedere week een bon. Maar er was niets te krijgen. Dus die bonnen heb ik opgespaard. En toen ineens kwam er weer voedsel. En toen kreeg ik 20 pakjes boter-roomboter. Engelse roomboter! En toen kwam oom Hendrik terug uit het concentratiekamp. Dat was 14 dagen na de bevrijding. Toen heb ik die man 4 pakjes roomboter gegeven.'

Armoede en arbeid; Leiden's 19e eeuw

Begin jaren tachtig maakte ik voor het vak geschiedenis een werkstuk over het arbeidersvraagstuk in de 19e eeuw. Ik zal daaruit de komende periode citeren. Inleiding- Wanneer je gevraagd wordt een scriptie te schrijven over een willekeurig geschiedkundig onderwerp, wordt je een grote mate van vrijheid geboden en ben je al gauw geneigd een onderwerp te kiezen dat je boeit en interesseert. Al geruime tijd had ik grote interesse voor de Leidse samenleving in vroeger jaren. Speciaal het leven van arbeider en ambachtsman had mijn voorkeur. Vooral omdat onderzoekingen aan het Leids Gemeente-archief uitwezen dat een aantal van mijn voorouders houtsnijwerkers en katoenbewerkers is geweest. Aan de hand van die bevindingen ben ik verder gaan kijken en het is me gebleken dat historische beschouwingen daarbij een groot nut kunnen hebben. Omdat een volledig beeld van de werkende stand in de periode 1800-1900 zeer moeilijk te geven is, moet ik me beperken tot slechts die aspecten die antwoord geven op primaire vragen. Het sociaal-maatschappelijke leven van de arbeidende bevolking krijgt en verdient daarbij de meeste aandacht.

Mijn wortels

Gedurende een viertal jaren heb ik nu geschreven over de wortels van de familie Van den Bos. Het spreekt voor zich dat mijn eigen wortels daarmee verbonden zijn. Maar waar ligt mijn eigen allerprilste begin? Waar liggen mijn eigen wortels? In Leiden, bij de Leidsche Onderwijsinstellingen. Want daar hebben Leny Bavelaar en Arie van den Bos elkaar leren kennen in het najaar van 1962. Om precies te zijn eind september/begin oktober 1962. Toen zijn ze met elkaar gaan verkeren. 'Aad, breng jij dat meisje maar naar huis !' ,had Jaap Riethoven, een collega van de beiden bij de Leidsche Onderwijsinstellingen, gezegd.En ik stel me zo voor dat de jonggeliefden elkaar snel zagen zitten. Aad, mijn vader, 17 jaar. Leny, eveneens nog 17 jaar.Aad van den Bos was op 10 september 1962 als sous-chef bij de LOI komen werken, mijn moeder Leny kwam er op 27 september 1962. Zij was ook medewerkster bij de onderwijsinstelling.Jaap, Aad en Leny gingen in november al sinterklaasinkopen met elkaar doen in Leiden. Het klikte.Ja, zo is het gegaan in die herfst van het jaar 1962. Het vervolg laat zich raden. Een jaar later werd ik geboren. En dat allemaal als gevolg van de komst van Leny op 27 september 1962 bij de LOI waar ze viel voor de charmes van de sous-chef die er al een paar weken werkte. Mijn vader Aad die viel voor het mooie meisje dat mijn moeder toen was.

Bezoek aan het Flevohof juni 1972

In juni 1972 gingen we met de schoolklas op schoolreisje naar het Flevohof. Ik schreef daar toen over:' Het was erg leuk met schoolreisje. We gingen naar het Flevohof. Er was een fotograaf en een pottenbakker en ook een boer. Daar kon je eieren kopen. Ik geloof voor twee kwartjes. We gingen weg in een wagentje. Die ging helemaal het Flevohof uit. We gingen met Thea en Marianne en ook Aadje. Die sprong er nog net bij. Nou, er was veel te zien in het Flevohof. Je kon ook in zo'n hobbelpaard. Maar het was net drie uur en toen moesten we weg naar huis. Dat was een lange reis. Ik had nog een dropsleutel gekocht en toen zat ik helemaal vol met drop.Ik heb ook nog een pannenkoek gebakken.'

Betty van den Bos over de jaren in Katwijk

Betty van den Bos vertelde me laatst over haar herinneringen aan de jaren in Katwijk. Ze sprak onder meer:'Wat ik me nog heel goed kan herinneren is dat we voor mijn gevoel met een stuk of tien jongens en meisjes (Met de Van Duurens en de Hensings) de onderaardse gangen in gingen. Op een gegeven moment werd het steeds smaller en werd er gezegd dat er een vent zat. Met Wil ging ik vliegeren en als het gestormd had gingen we wel eens centen zoeken, dan vond je wel eens stuivers. Ik heb wel eens een dubbeltje gevonden. En als het dan augustus werd gingen we veel bramen zoeken met zijn allen.' Betty herinnert zich de jaren in Katwijk vooral als een spannende tijd ook. Ze herinnert zich ook als het ging onweren. Dan werd het helemaal donker.

Denijs van den Bos (1859-1913) 150 jaar geleden geboren (2)

Hoe zag het leven van Denijs van den Bos eruit? Hoe zag zijn jeugd eruit? Wat deed en dacht hij toen hij 10 jaar oud was in 1869, toen hij 20 was in 1879? Hoe zag zijn latere leven eruit? Hoe was het om als jongetje van 10 in 1869 in Leiden te leven? Ging Denijs naar school? Vragen, veel vragen waar we momenteel nog geen eenduidig antwoord op hebben.Vader Jan van den Bos was in 1869 2 jaar dood en Denijs was op 12 november 1859 om half elf aan de Middelste gracht ter wereld gekomen. In 1854, 5 jaar voor de geboorte van Denijs waren er gevallen van cholera aan de Middelste gracht gediagnosticeerd, zoals is opgetekend in het boek 'Het vuil, de stad en de dokter' van Har Meijer. Er woonden veel fabrieksarbeiders in de gangetjes en poortjes van de Uiterste gracht en Middelste gracht in Leiden in die zo armoedige 19e eeuw. Ook de leefomstandigheden van de jonge Denijs moeten niet zeer rooskleurig zijn geweest. Al jong kreeg Denijs verkering met een Leidse jongedochter: Suzanna van Rooijen met wie hij in november 1881 in het huwelijksbootje stapte.

Vakantie in Putten 1959

Het was in de jaren vijftig dat het gezin Van den Bos een aantal malen zijn vakantie in Putten doorbracht. Trudy vertelde me dat het gezin met een laadauto van Oom Jacques naar Putten is gereden in 1959. Bij thuiskomst gebaarde vader Nijs zijn vrouw en kinderen de auto te verlaten voordat ze in de Kersenstraat terugkwamen. Daar schaamde hij zich voor. Janny wist me te vertellen dat het gezin Van den Bos verscheidene malen in Putten op vakantie is geweest, ook een keer in Apeldoorn. Vader Nijs hield minder van zon en strand dan zijn vrouw. 'Hij hield meer van de bossen', aldus Janny. Zo kon het gebeuren dat het gezin de zomers in Katwijk soms afwisselde met vakanties in het Nederlandse binnenland. Ook Apeldoorn en Ede zouden op die manier ooit zijn bezocht door de familie. In juli 1959 trouwden Jaap en Coby en was het gezin ook in Putten. Vader Nijs bezocht wel de bruiloft van zijn zuster, dit jaar 50 jaar geleden. Nog van harte gefeliciteerd!!

Denijs van den Bos (1859-1913) 150 jaar geleden geboren

Het is dit jaar 150 jaar geleden dat onze betovergrootvader Denijs van den Bos werd geboren. Op 12 november 1859 kwam hij ter wereld, precies in het jaar waarin Charles Darwin zijn grote boek ' On the origin of species' publiceerde. Over de jeugdjaren van Denijs is ons niet bijster veel bekend. Wel weten we dat zijn in 1852 geboren broertje Johannes Franciscus op 11 oktober 1859, een maand voor de geboorte van Denijs, is overleden. Hij was toen nog maar 7 jaar oud. Denijs kwam op 12 november 1859 om half elf 's ochtends ter wereld. Dat hij overleefde mag opmerkelijk heten. Door een cholera-epidemie was de kindersterfte onder zuigelingen ongewoon hoog dat jaar. Mogelijk is Denijs aan het eind van de jaren zeventig van de 19e eeuw in militaire dienst geweest. Het was in dezelfde tijd dat hij in contact kwam met de Leidse Suzanna van Rooyen. Met haar trad hij op 30 november 1881 om tien uur 's ochtends in het huwelijk. Ik hoop nog meer over onze betovergrootvader te weten te komen en zal u daarover spoedig meer laten weten. Ik wil deze voorvader van ons dit jaar graag eens wat meer in het zonnetje zetten. Per slot van rekening is het 150 jaar geleden dat hij werd geboren.

Market Garden 65 jaar geleden

In september 1944, deze maand 65 jaar geleden, vond Operatie Market Garden en de Slag om Arnhem plaats. Die operatie mislukte en als gevolg daarvan duurde de Duitse bezetting van ons land langer dan gedacht. Het verraad van de operatieplannen 'Market Garden' was volgens historicus Lou de Jong niet de oorzaak van hun mislukking, maar verraden is de operatie wel. Chris Lindemans, alias 'King Kong', heeft die plannen aan de Duitse Abwehr doorgegeven. Hij heeft belangrijke informatie over Market Garden op 15 september 1944 in Driebergen verraden aan de Duitse contraspionage. Eind 1944 werd Lindemans door de Britse militaire politie gearresteerd. Volgens de parlementaire enquetecommissie, die na de oorlog onderzoek deed naar de kwestie-Lindemans kan Lindemans 'Market Garden' niet verraden hebben. Ook prins Bernhard was die mening toegedaan.

Leiden rond 1800

Rond 1800 leefde 2/3 van de Leidse bevolking op of onder de armoedegrens of het bestaansminimum. Het aantal pro Deo-huwelijken in de periode 1761-1794 bedroeg 62%. Dat was nog hoger in de jaren 1700-1750. In de loop van de 18e eeuw nam het aantal middeninkomens dus toe. Rond 1750 was 17% van de bevolking arm, in 1815 kon 40% van alle huisgezinnen het lantaarn- en brandspuitengeld niet opbrengen. Excessieve duurtejaren waren 1795-1796, 1800-1801, 1811 en 1816-1817. Ook de familie Van den Bos had in deze jaren moeite de eindjes aan elkaar te knopen.

De familie Van den Bos en de politiek

Zo rond mijn tiende of elfde jaar moet het geweest zijn dat ik veelvuldig de krant begon te lezen. Dit werd aangemoedigd door de school waarop ik zat en het heeft mijn belangstelling voor politiek en geschiedenis gewekt. Ook onze familie had altijd al wel belangstelling voor politiek en geschiedenis. Grootvader Denijs van den Bos was een sociaal-democraat in hart en nieren en in de jaren vijftig werd met name op Drees gestemd. Drees, de naoorlogse premier van Nederland die regeerde van 1948 tot 1958. Het was Drees die als wethouder met een andere voorouder van ons: Nicolaas van den Eijkel in de jaren dertig op de foto ging. Grootvader Denijs van den Bos kwam uit een christelijk gezin, hoewel zijn grootvader Denijs van den Bos(1859-1913) bekend zou hebben gestaan als 'die rooie'. Zijn ouders stemden CHU, maar veel CHU-ers maakten in de naoorlogse jaren met de doorbraak de overstap naar de PvdA. In de jaren zestig raakte mijn vader sterk politiek betrokken. In 1966 moet het geweest zijn dat hij op de publieke tribune plaatsnam in het Tweede Kamergebouw aan het Binnenhof. Daar debatteerde Den Uyl, toenmalig minister van economische zaken. Het was in de jaren tachtig dat grootouders Van den Bos een uitzending bijwoonden van VARA's In de rooie Haan. Daarin zat toen VVD-prominent Hans Wiegel, een man die ze verfoeiden om zijn politieke denkbeelden, maar die ze ook best waardeerden om zijn scherpe debatteerstijl. In 1986 was Den Uyl voor een verkiezingsbijeenkomst in Leiden en we zijn daar toen met mijn vader geweest. In 2006 was ikzelf in de Tweede Kamer en kon ik vanaf de publieke tribune al die politieke kopstukken met eigen ogen van nabij aanschouwen. 'Geschiedenis in wording' zal ik maar zeggen. Politiek en geschiedenis, het waren en zijn boeiende thema's en ik kan nu al niet wachten op Prinsjesdag.

Karigheid troef in de jaren vijftig

In de jaren na de Tweede Wereldoorlog was het in veel Nederlandse huisgezinnen karigheid troef. Men moest zuinig aan doen, veel was in die eerste naoorlogse jaren nog op de bon en de lonen stegen nog niet zo hard in die eerste tijd. De Nederlandse huisvrouwen budgetteerden nauwgezet en noteerden al hun uitgaven in een huishoudboekje. Velen hadden het niet breed. Ook in huize Van den Bos moest men het zuinig aandoen, al kwamen de kinderen nooit iets tekort. A.s donderdag besteedt het televisieprogramma 'Andere Tijden' aandacht aan die karige tijd. 'Als elke cent telt' heet het. Gaarne aanbevolen.

Dolle Dinsdag: 5 september 1944

Vandaag is het precies 65 jaar geleden dat de val van Duitsland een feit leek en de bevolking zich op veel plaatsen in Nederland gedroeg alsof de bezetter al was verdwenen. Dr. Lou de Jong wijdde in deel 10A van zijn 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' een heel hoofdstuk aan 'Dolle Dinsdag.' Kritiek kwam hier op het feit dat hij in dat hoofdstuk te veel de indruk wekte dat de berichtgeving van Radio Oranje de jubelstemming had veroorzaakt. NSB-ers vluchtten op 5 september 1944 gepakt en gezakt oostwaarts. 'Op het Levendaal zag je ze lopen, met hun spulletjes op karren en kinderwagens vluchtten ze de stad uit', aldus een ooggetuige. Overal in het land gingen geruchten dat geallieerde tanks naderden. In Haarlem heette het dat Leiden al bevrijd zou zijn. In Leiden ging het verhaal dat de geallieerden Rijswijk al hadden bereikt.Breda zou bevrijd zijn en mensen liepen met oranje bloemen op, radio's werden tevoorschijn gehaald en iedereen werd onvoorzichtig.In Leiden zag je overal in de stad vlaggen hangen. Op de Breestraat speelden zich 'wilde vreugdetonelen' af. Maar toen moest voor het westen van ons land en voor Leiden in het bijzonder het ergste nog komen: de Hongerwinter.

Johannes Bavelaar 110 jaar geleden geboren

Vandaag, 4 september 2009, is het 110 jaar geleden dat onze grootvader Johannes Bavelaar, de nestor van de Leidse kappers, werd geboren. Graag wil ik u vandaag ter gelegenheid van zijn geboortedag een anekdote vertellen over onze grootvader uit de zomer van 1956. Want het zal eind juli/begin augustus 1956 geweest zijn dat Anna en Jan, vergezeld van hun dochter Leny naar Zuid-Limburg afgereisd zijn per touringcar. Het was 's avonds laat dat men er arriveerde. Bij aankomst zou onze grootvader Jan naar het toilet zijn gegaan, maar kon hij bij terugkeer zijn kamer niet meer vinden. Hij is toen een paar verkeerde kamers binnengewandeld, in een der kamers verbleven twee jonge meisjes. Omdat hij de weg niet terug kon vinden, is hij maar in de gang op een bank gaan zitten. Anna, zijn vrouw en onze grootmoeder, enige tijd in onzekerheid gelaten, riep later boos: 'Vent, waar blijf je?' Ongeveer een week is het gezin bij de familie Smeets te gast geweest en men heeft onder meer uitstapjes gemaakt naar Luxemburg, Duitsland en het Drielandenpunt. Mogelijk heeft men ook de Pietersberg en de grotten in Valkenburg bezocht. Smeets had overigens een slagerij en was daarnaast pensionhouder.

Leiden rond 1700

Leiden groeide tussen 1600 en 1700. Had de stad in 1600 nog zo'n 22.000 inwoners, in 1700 waren dat er 53.000. In 1700 werden 85.000 stuks laken geproduceerd. Toch beweegt Leiden zich rond 1700 in een neerwaartse richting. De stijgende lijn veranderde sinds 1670 in neerwaartse richting. Er is een teruggang in de totale textielproductie. En in 1670 telde Leiden nog zo'n 63.000 inwoners. De straten waren in 1700 schoner dan voorheen omdat ze verhard waren, maar het water in de grachten was smeriger. De grachten stonken.

Het begin van de Tweede Wereldoorlog- 1 september 1939

De internationale spanning was in de zomer van 1939 fors opgelopen. In Munchen leek in het najaar van 1938 de vrede in Europa te zijn gered, maar in het voorjaar van 1939 bleek dat ons 'bevriende staatshoofd' Adolf Hitler meer wilde en met het Sudetengebied alleen niet langer genoegen wenste te nemen. Heel Tsjechoslowakije werd onder de voet van de nazi-laars gelopen. Op 1 september moest Polen eraan geloven, terwijl op 3 september Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog verklaarden. Daarmee was de Tweede Wereldoorlog een feit. De familie Van den Bos ging een zware en moeilijke tijd tegemoet. Bij alle onzekerheid die er al was, was de toekomst voor de familie nu nog ongewisser geworden. Ofschoon de Nederlandse regering bij monde van minister-president De Geer een strikte neutraliteit in acht wenste te nemen en men er nog altijd vanuit ging dat Nederland opnieuw, evenals in de jaren 1914-1918 het geval was geweest, buiten een oorlog kon worden gehouden, moest het voor een ieder duidelijk zijn dat een groot gevaar boven ons hoofd hing en de afloop van de gebeurtenissen een alleszins onzeker karakter droeg. In het najaar van 1939 werd in ons land de mobilisatie afgekondigd en was er reeds een begin gemaakt met de distributie van voedsel en brandstof.

Arie van den Bos (1945-2007)

Op 21 december 2007 ging op 62-jarige leeftijd onze zo beste vader en opa van on sheen. Geboren werd hij op 15 mei 1945 als zoon van Denijs van den Bos (1918-1988) en Jansje van den Bos-Schaft (1919-2007). Hij volgde de lagere school aan de 3 Octoberstraat, waarna hij zijn middelbare schoolopleiding volgde aan de Openbare ULO aan de Pieterskerkgracht te Leiden. In 1963 trad hij in het huwelijk met Lena Dieuwertje Bavelaar (1944-1997). In 1963 werd hij tevens vader van zijn eerste zoon. Het was in 1964 dat hij slaagde voor het diploma Handelsavondschool met 3-jarige opleiding. Hij werkte toen al bij de Leidsche Onderwijsinstellingen als sous-chef. Later werkte hij nog als calculator bij de Fa. Koningsveld en later nog als boekhouder bij De Rijnlandse Bouwmaterialenhandel in Koudekerk a/d Rijn. Voorts had hij functies bij Mieloo Tegelunie in Lisse en bij Goedhart in Alphen. In 1979 stichtte hij een eigen bedrijf: B&S Bouwstoffen. Sinds 1982 werkte hij bij Administratiekantoor De Vlietstede. In 1990 behaalde hij het praktijkdiploma Boekhouden en in 1994 nog het praktijkdiploma Moderne bedrijfsadministratie. In 1997 verloor hij zijn vrouw Lena Dieuwertje van den Bos. In 2004 hertrouwde hij met Cornelia Jansen.

Leiden rond 1600

In 1574, het jaar van het beleg, telde Leiden ruim 12.000 inwoners, een gering aantal. Tijdens het beleg zouden 2000 mensen het leven hebben gelaten, 1/6 van de bevolking. In 1581 telde de stad al gauw weer ca. 12.000 inwoners en rond 1600 waren het er 22.000 a 25.000. In 1599/1600 brak er echter een pestepidemie uit. In 1622 telde de stad Leiden ruim 44.000 inwoners. In 1635 was er evenwel weer een pestuitbraak waarbij 1/3 van de bevolking het leven liet en bezweek. Rond 1650 was het aantal inwoners al weer opgelopen tot 60.000 a 70.000. Leiden werd een stenen stad. Vanaf 1586 werd er flink bestraat. Er was na 1600 sprake van een stijgende welvaart, mede door de grote toestroom van immigranten, vooral uit de Zuidelijke provincies en Duitsland. Het waren vaak goedkope arbeidskrachten.

'Woodstock' precies 40 jaar geleden

Het is dezer dagen precies 40 jaar geleden dat 'de moeder van alle festivals ' Woodstock werd georganiseerd. Het gebeurde in de zomer van 1969, middenin de hippie tijd. Woodstock werd ook bezocht door 500.000 hippies. Het was de tijd van sex, drugs en vrijheid. Woodstock werd een mythe, er werd in de zomer van 1969 gesproken over 'love and peace' en elke popster die zichzelf respecteerde of er in die jaren zestig toe deed, trad op op 'Woodstock'. Het was een moment van hoop en er zou een betere toekomst komen, zo wist men zeker. Men zou kunnen zeggen dat onze ouders heel sterk gevormd zijn door die jaren zestig, ja de hele samenleving heeft de invloed van die jaren ondergaan. Er was sprake van democratisering van de samenleving en heilige huisjes werden geslecht.

Denijs van den Bos (1918-1988)

En opnieuw wil ik een markante persoonlijkheid uit onze familiegeschiedenis onder uw aandacht brengen. Het is de 250e bijdrage die ik hier aan dit onderdeel van het blog lever. Het gaat vandaag over onze grootvader Denijs van den Bos(1918-1988). Hij was een rechtlijnig en rechtvaardig man, soms wat streng, maar zoals gezegd: steeds rechtvaardig. Hij was de zoon van Denijs van den Bos( 1896-1966) en Geertruida van den Bos-Nievaart (1899-1992). Hij werd geboren op 12 maart 1918, aan het einde van de eerste wereldoorlog, die overigens wat betreft gevechtshandelingen aan Nederland voorbij was gegaan. Wel was er sprake van rantsoenering geweest en voedseldistributie. Gedurende de navolgende jaren twintig groeide de kleine Denijs of Nijs zoals hij genoemd werd op. Zijn oma, Suzanna van Rooijen overleed op 6 december 1932. Hij zat toen op de in 1883 opgerichte ambachtsschool aan de Leidse Haagweg. Denijs kon goed leren en door zijn ouders werd geld opzij gelegd om hun zoon te laten leren. Ook genoot Denijs ervan te zwemmen. Hij behaalde zijn zwemdiploma gekleed zwemmen op 16 augustus 1933. Later zat hij ook op waterpolo. In april 1934, kort nadat koningin-moeder Emma overleed, verliet Nijs de ambachtsschool. Hij was toen 16 jaar. Hij vond toen werk bij een firma Ideco aan de Breestraat in Leiden en later werkte hij nog bij een bedrijf voor meubelfournituren in Voorschoten. Op 21 september 1936 keerde hij bij Ideco terug en op 12 april 1937 begon hij als electrisch lasser te werken. Het was in dezelfde periode dat hij in contact kwam met Jansje Schaft die als dienstmeisje werkzaam was. Op eerste Pinksterdag 1939 (28 mei 1939) verloofden de beiden zich en op 5 augustus 1942 traden ze in het huwelijk. Intussen had Nijs een opleiding bij MSG afgerond. Hij kreeg bij die gelegenheid een speldje (4 juli 1941). Spoedig na het huwelijksfeest werd Nijs gedwongen werk in het oosten des lands te aanvaarden. De kinderen werden geboren: Trudy in februari 1943, Aad in mei 1945, dochter Janny in november 1946 en Betty in oktober 1949. Vader Nijs vond intussen werk bij de PTT na de bevrijding. In 1963 werd hij grootvader en in maart 1981 ging hij met pensioen. Hij heeft toen onder meer nog bij omroep Rijnland gewerkt als medewerker en technicus. In maart 1988 ging onze zo dierbare vader en grootvader van ons heen.

Denijs van den Bos (1896-1966)

Denijs van den Bos(1896-1966); zachtaardig, vredelievend,'een beste vent', in de woorden van kleinzoon Arie van den Bos. Want zachtaardig was Denijs van den Bos zeker. Als zijn vrouw vond dat de kinderen straf verdienden en ook wel eens een klap, weigerde vader Denijs die te geven. Hij ging dan naar boven en deed alsof hij de kinderen een klap verkocht, hen gebarend wel te schreeuwen zodat het leek of ze straf kregen. Zo hield hij zijn vrouw in de waan dat hij had geslagen. Denijs van den Bos, hij werd in 1896 geboren en in 1917 huwde hij zijn vrouw Geertruida van den Bos-Nievaart. Het was het jaar van de Russische revolutie en Arthur Balfour beloofde de joden een eigen thuisland in Palestina. De eerste grammofoonplaat van de Original Dixieland Jazz Band kwam uit: The Darktown Strutter's Ball. In 1918 werd eerste en oudste zoon Denijs geboren. Dat is dan in het jaar waarin het eerste kabinet Ruijs de Beerenbrouck (1918-1922) aantreedt. Tsaar Nicolaas II van Rusland en zijn gezin worden vermoord door de bolsjewieken. De Duitse keizer vlucht naar Nederland. In die tijd betrekt het pasgehuwde paar een woning aan de Binnenvestgracht. De navolgende jaren twintig verliepen vrij voorspoedig. Het gezin Van den Bos breidde zich uit en men zag uit naar een grotere woning. Men verhuisde naar een woning aan de Parkstraat waar de huur f 2,80 per week bedroeg. Na korte tijd aan de Oranjegracht gewoond te hebben, verhuisde het gezin aan het eind van de jaren dertig naar de Ringkade. Vader Denijs van den Bos viert in september 1936 zijn 40e verjaardag, in september 1946 wordt hij 50. Zijn werk als groente-en fruithandelaar zet hij voort, ook in de jaren vijftig, wanneer kleinzoon Arie hem elke week op de markt helpt. In januari 1966 overlijdt Denijs van den Bos, nog geen 70 jaar oud.

De huwelijksdagen van Jansje en Denijs en Anna en Jan

Vandaag, 5 augustus 2009, is het 67 jaar geleden dat Jansje Schaft en Denijs van den Bos in het huwelijk traden. Op 30 augustus 1941 vertrok Denijs als lasser. Over het werk dat hij in de periode daarna verrichtte, is niets met zekerheid te zeggen. Mogelijk heeft hij zijn vader geholpen in het bedrijf. Ofschoon de situatie uiterst deplorabel was, werden plannen voor de toekomst gesmeed. In de loop van 1942 kregen de trouwplannen van Jansje en Denijs meer concrete inhoud en op 5 augustus van hetzelfde jaar traden ze in het huwelijk. Zo bracht het huwelijksfeest enige verlichting in deze donkere tijd. Het feest was evenwel van korte duur. Spoedig na de bruiloft was Denijs genoodzaakt werk te aanvaarden in het oosten des lands. Gedurende meer dan twee jaar zouden de jonggehuwden elkaar slechts af en toe zien. Op 6 juli 1944, vorige maand precies 65 jaar geleden, traden Anna van den Eijkel en Jan Bavelaar in het huwelijk. Op de ochtend van 6 juli 1944 werd Johannes Bavelaar per koets vanuit Leiden afgehaald. Jaren later wist hij zich nog precies te herinneren dat de paarden tamelijk onrustig waren en dat de koetsier moeite had een juiste koers te houden bij het water van de Oranjegracht. De bruidegom zal een lange weg naar Rijnsburg hebben moeten afleggen. Het moet die ochtend een drukte van belang geweest zijn in het huis aan de Petronella van Saksenstraat. Er was een fotograaf gekomen om een huwelijksreportage te maken van de trouwdag.

De 'Dreilaenderfahrt' van 30 juli 1983

Op 30 juli 1983 hebben we een 'Dreilaenderfahrt' gemaakt. We waren die zomer in Wenen. We voeren die dag over de Donau vanuit Oostenrijk richting Hongarije en Tsjechoslowakije- een werkelijk schitterende tocht. Om ca. 9. 45 uur gingen we door de douane en om ongeveer tien uur vertrok de boot. Aan boord van de boot bevonden zich Hongaren. En er was een orkestje aan boord: viool- en orgelspel. Ze speelden allerlei liedjes. We dronken Hongaarse koffie en Pa en Ma dronken later nog Hongaarse wijn. De plaatsen waarlangs we voeren waren: Wenen, Fischamend, Orth, Petronell, Altenburg, Hainburg, Devin, Bratislava in Tsjechoslowakije en dan Hongarije. Om half twaalf gingen we naar de eetzaal van de boot, waar we soep, rollade, meelspijs met Hongaarse saus, Hongaarse koffie en zoete koek na consumeerden. In Tsjechoslowakije zagen we verschillende uitkijkposten.

De Reformatie en de familie Bourdonduc

Vanaf ongeveer 1530 kwam de Reformatie in Frankrijk goed op gang. Het werd de tijd van de godsdienstoorlogen. Tussen 1550 en 1580 was er sprake van een groei van het protestantisme in de Zuidelijke provincies. Lutheranen, sacramentariers en baptisten maakten deel uit van de protestantse gemeenten. Pierre Brully, een voormalig huisgenoot van Johannes Calvijn, organiseerde de calvinistische kerken in Valenciennes, Doornik, Brussel , Oudenaarde en Antwerpen. Uit St Amand, Valenciennes, Artois, Tourcoing en Hondschoten kwamen veel franstalige protestanten naar Leiden. In 1566 werd het protestantse Valenciennes belegerd. Vanaf 1598 was er een zekere godsdienstvrijheid: Het Edict van Nantes werd uitgevaardigd. Tussen 1625 en 1628 was er de Hugenotenopstand. Vluchtelingen kregen financiele steun en vrijstelling van belasting. Na de val van La Rochelle en de vernietiging van Privas (1628, 1629) kwam er weer een golf van franstalige calvinisten naar ons land. In de winter werd er turf als brandstof voor de vluchtelingen ter beschikking gesteld. In 1685 bracht een collecte voor de vluchtelingen in Leiden 18.000 gulden op. De familie Bourdonduc is na 1635 ongeveer naar het noorden getrokken. Een derde van de Nederlanders heeft hugenotenbloed.

Denijs van den Bos (1859-1913)

Denijs van den Bos werd op zaterdag 12 november 1859 om half 11 's ochtends geboren als zoon van Jan van den Bos en Jannetje Isabella van Heusden. Over het verloop van zijn jeugdjaren is ons niet heel veel bekend. In 1862 werd zijn jongste zus Elisabeth geboren. In 1867 overleed zijn vader en in 1869 werd hij 10 jaar oud en zat hij waarschijnlijk nog op school. Het zal eind jaren 1870 geweest zijn dat hij in contact kwam met een zekere Suzanna van Rooyen, met wie hij op 30 november 1881 om tien uur 's ochtends in het huwelijksbootje stapte. Volgens Jansje van den Bos-Schaft (1919-2007) is Denijs rond kerstmis 1884, bij de geboorte van zijn dochter Pieternelletje naar zijn baas gestapt voor wat melk en een ei. De baas wilde hem dit niet geven, waarop een confrontatie tussen de beiden niet kon uitblijven. Denijs werd in hechtenis genomen na dit voorval. Hij was toen ijzergieter. In 1896 werd zijn zoon Denijs van den Bos(1896-1966) geboren en in 1913 overleed Denijs van den Bos (1859-1913) op 53-jarige leeftijd. Overgrootmoeder Van den Bos (1899-1992) wist ons te melden dat Denijs, haar schoonvader, een water- en vuurwinkel heeft gehad. Op de plaats achter zijn huis had hij zijn ketel.

Jan van den Bos (1814-1867)

Op 14 oktober 1814 beviel Maria van den Bos-Taverne in het huis aan de Kraaierstraat van een zoon Jan van den Bos. Vroedvrouw Maria Ket, in 1756 geboren,in hetzelfde jaar als Mozart en woonachtig aan de Kalvermarkt, was bij de geboorte aanwezig. Zij ging ook op 15 oktober 1814 op het gemeentehuis aangifte doen van de geboorte van Jan, samen met Willem Zaalberg, een 72-jarige buurman en Paulus Jacobus de Tombe, 27 jaar en eveneens een buurtbewoner. Jan van den Bos kwam onder moeilijke omstandigheden ter wereld. Het jaar 1817 bracht hongeroproer in veel steden. De moeder van Jan kwam in 1827 te overlijden-hij was toen 13 jaar. In de loop van de jaren 1830 vond hij werk als kuiper en kwam hij in contact met een zekere Jannetje Isabella van Heusden, met wie hij op 11 januari 1838 in het huwelijk trad. In mei 1839 werd hun eerste dochter Maria geboren. De jaren 1839-1842 brachten weer economisch zwaar weer. In 1859 wordt zoon Denijs geboren. Op 4 februari 1867 overlijdt Jan van den Bos op slechts 52-jarige leeftijd.

De familie Van den Bos en de natuur

De laatste tijd heb ik weer wat meer belangstelling opgevat voor de natuur. Sinds een half jaar maak ik elke dag een wandeling van een half uur ongeveer in de natuur en hierdoor is mijn belangstelling voor de dieren- en plantenwereld eindelijk weer wat gewekt. Natuurlijk speelt de klimaatcrisis- en ecologische crisis die we thans meemaken ook een rol bij het grotere besef dat meer Nederlanders momenteel voor het belang van natuurbehoud en natuureducatie krijgen en hebben. Suus en Tim zijn onlangs met de schoolklas naar de Leidse Hortus Botanicus genomen. Je kunt er niet jong genoeg mee beginnen! Toch speelde de natuur ook in het leven van de familie Van den Bos altijd wel een belangrijke rol. Hoe dit in de 17e, 18e en 19e eeuw was blijft gissen. Het stadse leven van onze voorouders en de lange werktijden maakten dat ze er weinig op uit gingen in de natuur, zo veronderstel ik. Maar onze grootmoeder Jansje van den Bos was toch een echt natuurmens. Ze hield erg van planten en dieren, was vaak in de tuin te vinden, hield jarenlang katten en bekeek menige natuurdocumentaire. Verder werden ook haar kinderen opgevoed met en in de natuur- denk alleen maar aan de jaren in Katwijk in de jaren vijftig. Nijs en Jansje brachten de liefde voor de natuur over op hun kinderen en in de jaren zestig heb ook ik met mijn ouders menige zomer in Katwijk doorgebracht; zon, zee, strand en duinen. Het eerste feit dat ik over een natuurervaring neerpende was uit 1971, toen we een wandeling door het Leidse Hout maakten. Ik was toen nog geen 8 jaar oud. In 1977 maakten we met onze biologieleraar op school een uitstapje naar het Heempark in Leiden- een werkelijk fantastische plantentuin! In 1981 heb ik menig fietstochtje met grootvader Van den Bos naar het landgoed De Horsten in Wassenaar gemaakt. Werkelijk fantastisch was de natuur in het voormalige Joegoslavie, waar we in 1984 onder meer het Nationaal Park Plitvice bezochten. Ook bezochten we het reservaat Brioni in 1988, naast de boswandelingen die we in Zweden maakten in 1987. Zoals gezegd is de hele familie Van den Bos een familie die om natuur geeft. Betty en Fer zijn menigmaal op de Canarische eilanden geweest, Trudy geniet altijd erg van rust en natuur en uiteraard mag ik hier niet de fantastische natuurervaringen vergeten die Janny en Ed in Amerika hebben beleefd, om nog maar van Zuid-Afrika te zwijgen waar ze een paar jaar geleden waren. Zelf vond ik de Belgische kust bij Knokke meer dan een bezoek waard. In 1995 was ik met John en mijn moeder (die overigens ook erg van dieren en planten hield) in de kruidentuin van het Openluchtmuseum in Arnhem- een reconstructie van de kruidentuin van het klooster Reichenau. Overweldigend was de natuur in Noorwegen dat we in 1999-2000 bezochten. In 2007 maakten we met de familie Van den Bos een strandwandeling in Katwijk na het verstrooien van de as van ons omaatje-stuk voor stuk natuurmensen. Colette zei er laatst zelfs over te denken om boswachter te worden!! Het bezoek aan de Keukenhof was laatst met Brigitte (Brigitte tekent op heel verdienstelijke wijze planten) en mevrouw Vlieland ook weer zo'n natuurervaring. Zo krijgt de aandacht die we momenteel weer wat meer voor de natuur en natuurbehoud hebben ook een historische dimensie. Terug naar de natuur dus!

500 Jaar Johannes Calvijn: 10 juli 1509-10 juli 2009

Vandaag is het 500 jaar geleden dat Johannes Calvijn in Noyon werd geboren. Calvijn bekeerde zich rond 1533/34 tot de reformatie en hij moest Frankrijk toen ontvluchten. In 1536 kwam hij in Geneve aan. In zijn leven werd hij door veel rampspoed getroffen. Zijn kind stierf kort na de geboorte en na 8 jaar huwelijk kwam zijn vrouw te overlijden. Calvijn- eigenlijke naam: Cauvin- stierf op 27 mei 1564 in Geneve. De familie Bourdonduc was ook al vrij snel gewonnen voor het protestantisme. In Henegouwen viel de reformatie in vruchtbare aarde. Het grensde aan Picardie, waar Calvijn ook vandaan kwam en bovendien grensde het aan Frankrijk, waar de reformatie ook al veel vroeger op gang kwam dan in de Nederlanden. Tournai (Doornik) en Valenciennes (Valenchijn) bleven tot 1579 (Unie van Atrecht) protestantse bolwerken. Deze Unie van Atrecht was evenwel de doodssteek voor het protestantisme in het Walenland. Ook de familie Bourdonduc trok eind 16e- begin 17e eeuw naar het Noorden. Precieze gegevens ontbreken echter vooralsnog. De rond 1600 geboren Jacques en de rond 1635 geboren Pierre Bourdonduc werden beiden in Douchy, nabij Valenciennes geboren. Maar die plaats zou na de Unie van Atrecht in 1579 dus overwegend katholiek geweest zijn. Nader onderzoek is hier vereist.

Trudy van den Bos:'Jeugd met broer was gelukkige tijd'

Trudy van den Bos keek afgelopen mei ter gelegenheid van de 64e geboortedag van mijn vader Arie van den Bos terug op haar jeugd en de vakanties van het gezin Van den Bos in Katwijk in de jaren vijftig. Ze schreef me onder meer:'Uiteindelijk zijn de jaren in Katwijk de mooiste jaren tot nu toe in mijn leven geweest. Ik zie gewoon mijn broer bij me, naast me springen en duiken in het zogenaamde kikkerbadje, ontstaan door zandbanken die volliepen. Wij probeerden van de kant af te leren duiken. Uiteraard had Aad daar erg veel gevoel voor. Ook de andere kinderen van Hensing en Van Duuren waren daar vaak bij. Meestal na het avondeten gingen we met zijn allen naar de zee (bij goed weer) en dan hadden we het heerlijk! Een fort maken bij aankomende vloed, en dan gingen we op het fort staan en dan stroomde het zeewater rondom ons fort. Je vader was altijd mijn beschermer en meestal bleef je vader dan tot het laatste staan totdat de heleboel in elkaar zakte. En dan stond hij tot zijn knieen in het zeewater. We hadden altijd korte broeken aan, dus dat was geen punt. Nadat we waren thuisgekomen bij de tent stond oma ons op te wachten of opa kwam ons halen en dan gingen we weer met zijn allen naar de wasruimte. Nou, je kon erop wachten- een en al gespetter en in de wasbak staan.'

Jan van den Bos (1770-na 1850)

Het jaar 1770 was weer een belangrijk jaar in de geschiedenis van de familie Van den Bos. Er werd weer een stamhouder geboren: Jan van den Bos. Hij werd maar liefst ruim 80 jaar en is de tot op heden oudst geworden stamhouder. Er gebeurde nog meer in dat jaar 1770; in mei landde de ontdekkingsreiziger James Cook voor de tweede keer in Australie en Marie Antoinette huwde in 1770 met de latere Lodewijk XVI. Op 17 december 1770 werd Ludwig van Beethoven geboren, hij overleed in 1827. Jan van den Bos (1770-na 1850) huwde in 1797 met Maria Taverne die overigens ook in 1827 overleed. Zij was ook een tijdgenoot van Beethoven. Eind 18e eeuw kregen Jan en Maria hun eerste kinderen: Adriana, gedoopt op 13 augustus 1797 en Anna, gedoopt op 7 oktober 1798. Zoon Willem werd in het jaar 1800 geboren en op 30 maart van dat jaar gedoopt Daarna werden nog eens 9 kinderen geboren, onder wie de op 14 oktober 1814 geboren Jan van den Bos. Deze laatste zou in 1867 overlijden en over hem schrijf ik een volgend keer. De in 1770 geboren Jan van den Bos werd -zoals al opgemerkt- in 1827 weduwnaar. Op het eind van zijn leven zat hij in het Oudeliedenhuis in de Kaarsenmakersstraat. Daar overleed hij ook in het begin van de jaren 1850.

Economische en demografische achteruitgang in 18e eeuws Leiden

In de 18e eeuw was Leiden een stad in achteruitgang, zowel economisch als demografisch. In het laatste kwart van de 17e eeuw telt de stad nog zo'n 70.000 inwoners, terwijl dit midden 18e eeuw nog maar zo'n 37.000 inwoners zijn. Dit had alles te maken met de economische achteruitgang. De stad is in de 18e eeuw ingedeeld in bonnen en gebuurten, een eeuwenoude indeling. Het begrip 'wijk' dateert pas van het begin van de 19e eeuw. Gebuurten vormden de kleinste eenheid en omvatten zo'n 250 tot 300 personen. De demografische neergang is af te lezen aan het gemiddeld aantal bewoners dat in een huis woont. Wonen er in 1581 gemiddeld 4,4 mensen in een huis, in 1622 zijn dit gemiddeld 5,8 mensen. In 1749 is dit afgenomen tot 3,8 mensen om in 1808 weer te stijgen naar 4,4 mensen. Er was rond 1750 veel leegstand in Leiden. Bron: H.A Diederiks e.a., 'Een stad in achteruitgang- Sociaal-historische studies over Leiden in de achttiende eeuw.'

Jan van den Bos (1744-na 1797)

Vandaag keer ik met u terug naar de jaren '40 van de 18e eeuw; In 1740 begon de Oostenrijkse Successie-oorlog. Deze oorlog eindigde in 1748 met de Vrede van Aken. De Zuidelijke Nederlanden bleven na deze oorlog onder het bewind van Maria Theresia. Het was in 1744 dat Jan van den Bos werd geboren. Het was het jaar waarin Anders Celsius, de uitvinder van de temperatuurschaal Celsius en Alexander Pope, de Engelse dichter, kwamen te overlijden. Jan van den Bos werd geboren uit het huwelijk van vader Jan van den Bos en moeder Lena van der Burg, een huwelijk dat in 1738 werd gesloten. De jaren 1740 waren jaren van crisis; de prijzen van levensmiddelen stegen, er waren veel misoogsten. Jan werd op 6 september 1744 gedoopt. Gedurende het jaar 1744-1745 kwam door de veepest 77% van de Hollandse veestapel te overlijden, waardoor de meeste zuivelproducten opnieuw sterk in prijs stegen. In 1747 werd Willem van Nassau-Dietz benoemd tot erfstadhouder van alle gewesten. Hij was niet in staat de macht van de regenten te beperken, hetgeen tot grote onrust leidde. In de nacht van 9 september 1748 drongen zogeheten Doelisten (beweging van kleine burgerij) de slaapkamer van Willem IV binnen om verhaal te halen. In maart 1766 gaat de in 1744 geboren Jan van den Bos in ondertrouw met Adriana van der Velden. In 1784 huwt hij met een zekere Jannetje Velling.

Anna Bavelaar-van den Eijkel vandaag 30 jaar dood

Het is vandaag 11 juni- de dag waarop 30 jaar geleden de overgrootmoeder van Suus en Tim, Anna Bavelaar-van den Eijkel (1909-1979) kwam te overlijden. Het was maandag 11 juni 1979- ik was pas uit school gekomen, toen om half drie een taxi voor ons huis stopte. Het was oma die vanuit de stad naar huis was gekomen.Op maandag gingen mijn grootouders en mijn moeder altijd de stad in.Mijn moeder had angina, en was daarom thuis gebleven met John die 8 jaar was. Na drie uur overleed onze grootmoeder. Ik was 15 en het was de eerste keer dat ik een dode zag- een traumatische ervaring. Het heeft diepe indruk op mij gemaakt, maar het heeft ook mijn historisch besef gewekt. Het besef van vergankelijkheid werd in mij wakker en nog in diezelfde maand begon ik met het aanleggen van een historisch geluidsarchief. Deze maand dus ook 30 jaar geleden. Vandaag staan we stil bij het overlijden. Op 4 november a.s. is het 100 jaar geleden dat onze oma werd geboren in Rijnsburg aan de Kortkade. Velen zijn haar sinds die 11e juni 1979 gevolgd- Arie Schaft in augustus 1980, Johannes Bavelaar in september 1984, Denijs van den Bos in maart 1988, Geertruida van den Bos in augustus 1992, Lena Dieuwertje van den Bos in november 1997, Jansje van den Bos in mei 2007 en Arie van den Bos in december 2007- een te lange lijst van ouders en voorouders die er niet meer zijn. Rust in vrede!

Jan van den Bos (1700-ca. 1748)

Jan van den Bos werd geboren in het jaar 1700 als zoon van Jacobus Bordoduijck en Judith Kasteel. Hij groeide op in moeilijke omstandigheden en hij maakte de zeer strenge winters van 1708 en 1709 mee die een verdrievoudiging van de roggeprijzen opleverden. Vanwege de vanaf 1713 optredende vee- en runderpest stegen de prijzen voor boter en kaas in de navolgende jaren. Toch treedt Jan al vroeg in het huwelijksbootje. Op 28 oktober 1719 gaat hij in ondertrouw met Anna Thijsse. Hij is dan al lakenwerker en woont in de Leidse Vestestraat. Anna sterft evenwel jong. Anna en Jan krijgen een zoon: de op 17 mei 1723 gedoopte Jacobus van den Bos. Met Sara van der Starre, met wie hij in april 1724 in ondertrouw ging, kreeg hij een zoon Jacobus (gedoopt 2 februari 1725) en een dochter Sara (gedoopt 26 oktober 1727). Op 17 november 1730 ging Jan dan in ondertrouw met Susanna Teijn. Hij woonde toen in de Looijerstraat. Met haar kreeg hij nog eens drie kinderen: Judith (gedoopt 29 mei 1731), Santje (gedoopt 25 februari 1733) en Jan (gedoopt 26 juni 1737). Op 15 november 1738 ging hij tenslotte in ondertrouw met een zekere Helena van der Burg. Van haar stammen Suus en Tim af. Ook met haar kreeg hij nog eens drie kinderen: Adrianus (gedoopt 20 september 1739), Grietje (gedoopt 11 november 1742) en Jan (gedoopt 6 september 1744). Grietje en Adrianus kwamen voor 1748 te overlijden.

Het ontstaan van Leiden (vervolg)

Zeker is dat in 1266 de burggraaf schout en schepenen te Leiden aanstelde. In de 14e eeuw was zeer duidelijk hoe de hoge jurisdictie te Leiden was ingericht. Geen burger mocht anders dan door zijn schepenen veroordeeld worden. Zaken zoals moord en zware verwonding gingen eerst naar de baljuw, die dan samen met de burggraaf en het gerecht van Leiden het vonnis velde. Landverraders gingen naar de hoogste rechtbank: de graaf en zijn raad. Alle andere misdaden kwamen voor rekening van schout en schepenen. De plaats waar de schepenen recht spraken was een gebouw dat in bezit was van de graaf. Waarschijnlijk was dit de Burcht. De schepenen kwamen bijeen op zogenaamde dingdagen. De oudste dingdagen waren poortdingen, een overblijfsel uit vroeger tijd. Zij werden in Leiden elk jaargetijde gehouden. Het poortding van het ongeboden ding van de Franken. Weldra deed zich de behoefte gevoelen aan meer rechtdagen, vooral in het begin van de 13e eeuw toen men hier handel ging drijven. Iedere week werd daarom gelegenheid gegeven om een rechtszaak te behandelen. Zo'n rechtszaak werd van de dag van de drukke weekmarkt verplaatst naar een andere dag. Zo werden de rechtszaken in de zich uitbreidende stad een meer serieus en beter georganiseerd gebeuren om de rechtsorde te handhaven.

Het ontstaan van Leiden (vervolg)

Het Hollands recht bevat allerlei sporen van Frankische invloed. Deze invloed bevat allerlei sporen van de worsteling tussen het recht van de overwinnaars en de rechten van de overwonnenen. Menige rechtsvorm wordt alleen in sommige streken gevonden. Het recht zoals het in de Hollandse steden werd toegepast kan men op dezelfde wijze onderscheiden en de rechten van de verschillende steden wijzen dan ook een plaatselijk verschil aan dat vaak heel groot is. Ook Leiden had gebruiken die nergens anders in Holland gevonden werden. Toen Leiden nog geen stad was, werd daar recht gesproken zoals later in de dorpen in de omtrek. Men vond er de baljuw en de 'welgeboren mannen' van Rijnland. Deze baljuw benoemde de schouten, hoewel er ook vaak een heer was die de schout aanstelde. De baljuw sprak bij zeer belangrijke zaken zelf recht in zijn Hof te Leiden. Waarschijnlijk moet men in het begin van de 13e eeuw de eerste verandering in de rechterlijke toestand van Leiden zoeken. Toen namelijk werd er een vaste schepenbank ingevoerd met acht personen. Het was de schout of de baljuw die het recht hadden hen aan te stellen. Later echter in de 14e eeuw was de Leidse burggraaf tevens rechter over Rijnland en werd er in elk afzonderlijk gewest een baljuw aangesteld.

Bezoek aan de Keukenhof- een gedenkwaardig uitstapje

Vandaag, 20 mei 2009 met Brigitte en mevrouw Vlieland naar de Keukenhof in Lisse geweest; om kwart voor negen werd ik vanmorgen opgehaald en om kwart voor drie was ik vanmiddag weer thuis. We bezochten de Keukenhof- vonden snel en gemakkelijk een plaatsje op de parkeerplaats. Met de drukte viel het vanmorgen alleszins mee. We gingen het park binnen, eerst zonder gids. Later kocht Brigitte's moeder alsnog een gids omdat we er al snel achter kwamen dat het zonder plattegrond niet altijd eenvoudig is de weg snel te vinden in het park. De Keukenhof bestaat dit jaar 60 jaar en het is werkelijk een uniek park. Het terrein was ooit in het bezit van Jacoba van Beieren. Het was haar kruidentuin, waar kruiden voor haar keuken(vandaar Keukenhof!) werden verbouwd. Jacoba van Beieren werd in 1401 geboren en stierf in 1436. Het is best mogelijk dat onze in Henegouwen geboren voorouders Van den Bos (toen nog Bourdonduc) onder haar bewind hebben geleefd, want van 1417 tot 1433 was ze gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen. In de 17e eeuw werd er volop gespeculeerd in tulpenbollen-het was de tijd van de 'tulpomanie'. In de gids lezen we dat handelaren wel 25 tot 30.000 euro per maand verdienden aan de handel in tulpenbollen. In 1637 stortte de markt evenwel in. In 1949 ging de Keukenhof open en het park trok al meteen veel koninklijke gasten. Prins Bernhard fotografeerde en filmde er en in 1962, op 2 mei organiseerden prins Bernhard en Koningin Juliana ter gelegenheid van hun 25-jarige bruiloft een uitstapje voor hun koninklijke gasten naar de Keukenhof. In 1983 opende prinses Margriet de hof, in 2007 kroonprinses Victoria van Zweden en in 2008 kroonprins Willem-Alexander. Vorige maand was Koningin Sylvia van Zweden er met Maxima tijdens het staatsbezoek van het Zweedse koningspaar aan Nederland. Vandaag bezochten we eerst -onze Susanna indachtig-het Willem-Alexander paviljoen met de lelies, onder meer van de Nederlandse leliekweker Van den Bos. Vervolgens het Oranje Nassau paviljoen met de bloemschikdemonstraties. In het Juliana paviljoen was een hoedenexpo met daarnaast een bloembolleninfo waar Brigitte en ik onze namen op een flyer achterlieten. Tussen het Oranje Nassau paviljoen en het Juliana paviljoen was het bloemenmozaiek van het New Yorkse vrijheidsbeeld te vinden, maar dat was helaas al grotendeels uitgebloeid.Dit jaar stond het thema Amerika centraal op de Keukenhof omdat het dit jaar 400 jaar geleden is dat Henry Hudson Nieuw Amsterdam of New York stichtte. We waren wat laat in de tijd met ons bezoek en helaas stonden niet alle gewassen meer volop in bloei. Later deze week sluit de Keukenhof weer dit seizoen. Mooi was de historische tuin van Clusius, waar Brigitte me ook nog naast het beeld van deze plantkundige op de foto zette en vereeuwigde. De historische tuin is een markante trekpleister van het park en een ware kasteeltuin. Het Beatrix paviljoen bezochten we als laatste en daar waren prachtige orchideeen te zien. We dronken nog een kop koffie halverwege onze wandeling, maar na twaalf uur verlieten we het toch wel zeer indrukwekkende park. Mij viel op dat er veel Indiase mensen rondliepen. Aan Brigitte werd gevraagd of ze een foto van een Indiaas stelletje wilde nemen. Toen het eenmaal twaalf uur was geworden, maakten we aanstalten het park te verlaten en hebben we koers richting Lisse gezet, waar we in een eethuisje heerlijke broodjes met koffie consumeerden en nog wat winkels bezochten. Om even na half drie was ik weer thuis in mijn vertrouwde flatje. Dank, Brigitte en mevrouw Vlieland voor dit voor mij fantastische uitstapje dat nog lang in mijn herinnering zal blijven!!

Bezoek aan Haarlem; 15 mei 2009

Gisteren, 15 mei 2009, de 64e geboortedag van mijn vader Arie van den Bos, zijn Cock en ik een dagje naar Haarlem geweest. Eerst ben ik nog geknipt door Brigitte, maar om half negen was ik dan bij Cock. We dronken koffie, maakten plannen en om half tien zaten we in de zoevende trein naar Haarlem. Daar aangekomen, bezochten we eerst het zogeheten Dolhuys, het nationale museum van de psychiatrie. Het Dolhuys is in 1320 gesticht en was een leprozen-, pest- en dolhuys. Hier werd ons de geschiedenis van de psychiatrie in Nederland uit de doeken gedaan en konden we door kasten te openen de levensverhalen van mensen met een psychiatrische achtergrond horen. Wat is gek, wat is normaal? Een op de vier Nederlanders is client van de geestelijke gezondheidszorg en dit museum wil begrip kweken voor hun situatie. Ik vond het erg leerzaam. Daarna zijn we het centrum van Haarlem ingelopen. Het regende enorm, maar dit mocht de pret niet drukken. Op onze weg naar het Teylers museum, zijn we nog een een van de talloze hofjes ingelopen die Haarlem rijk is. En ja, toen bereikten we het Spaarne. Daar is het Teylers museum gevestigd, het oudste openbare museum van Nederland. Pieter Teylers van der Hulst (1702-1778) was een vermogende Haarlemse laken- en zijdefabrikant en een vertegenwoordiger van de Verlichting. In de begeleidende gids die wij bij de receptie kregen staat te lezen dat 'in 1779 Leendert Viervant (1752-1801) de opdracht tot het ontwerpen van een 'boek- en konstzael' kreeg, achter Teylers woning in de Damstraat. Deze Ovale Zaal werd in 1784 opengesteld voor bezoekers. Bezoek aan dit museum is erg leerzaam, er zijn tal van voorwerpen van kunst en wetenschap te vinden; veel fossielen, instrumenten, prenten en schilderijen. Ja, en toen was het al bijna twaalf uur geworden. We zijn toen nog naar de prachtige Grote of St.-Bavokerk gelopen, een 108 meter lange kerk. Het breedste punt van de kerk is 47 meter. Omstreeks 1370 werd met de bouw van deze parel van Haarlem begonnen en de bouw nam bijna 150 jaar in beslag. Cock en ik staken er kaarsjes op voor mijn vader en we dronken er koffie. Ik liep de kerk nog een keer rond en toen zijn we naar Vroom & Dreesman gegaan waar we een heerlijke tagliatelle met varkenshaas verorberden.Het weer klaarde nu echt op en de zon begon te schijnen! Daarna nog de stad ingegaan, een cola gedronken op de Grote Markt met uitzicht op het stadhuis (er was een trouwerij!) en het standbeeld van Laurens Janszoon Coster. Om half vier kwamen we tal van nieuwe indrukken rijker weer bij het station aan, waar het even rennen was geblazen omdat de trein al op het punt van vertrekken stond. Thuis in Leiden dronken we nog thee en maakten we ons op om rozen in het Valkenburgs meertje achter te laten, mijn vaders laatste plaats. Het goot van de hemel, maar het was de moeite waard deze dag bij mijn vader stil te hebben gestaan. Daarna nog heerlijk gegeten bij Cock. Om half tien was ik gisteravond weer thuis. Dank Cock, voor dit leuke uitstapje!

Jansje van den Bos-Schaft over 1944-1945

Eind jaren tachtig interviewde ik mijn oma over de bezettingstijd. Ze sprak toen onder meer als volgt:'En toen later heeft Pa(Denijs van den Bos 1918-1988) bericht gekregen. Met dolle dinsdag is hij naar huis gekomen en toen zag hij langs de weg van Apeldoorn naar Amersfoort allemaal Duitse wagens-dat was in september 1944. Toen kwam hij met een man (SD-er)- want toen moest hij zo weer terug. Omdat Trudy doorlopend bezoek had. Het was niet zo best met dat kind. Ze was heel erg besmet. Het was oorlog en ze hadden niet meer die geneesmiddelen. Ze heeft het getroffen, want later lag ze bij een kind dat lag te sterven. Dat vergeet ik nooit.- Mensen werden bij restaurant Heck verzameld in verband met een razzia. Dat was op de Stationsweg, waar nu het Verre Oosten is. Dat was een restaurant. Daar was altijd muziek en zo en dat was tamelijk groot. Daar werden mensen van de straat gepakt in verband met de Arbeitseinsatz. Ook Pa is een keer opgepakt. Tante Annie trouwde op 1 november 1944, de oudste zuster en toen gingen ze wat brengen, samen met Oom Jacques, met een handwagen. Zij is getrouwd op 1 november en de razzia was op 10 november 1944. En toen werd er een bed gebracht en een kast. Ik weet het niet meer precies.'

De jaren 1940-1945: tussen accommodatie en verzet

De discussie over de houding van de Nederlandse bevolking ten tijde van de bezettingsperiode beweegt zich tussen het goed/fout- perspectief zoals Lou de Jong dat in zijn 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog' heeft beschreven en de zienswijze zoals naar voren gebracht door de nieuwe generatie historici zoals Blom en Chris van der Heijden. Zij hebben aandacht gevraagd voor de grijsteinten in de houding van de bevolking: de Nederlandse bevolking was vooral geneigd zich aan te passen aan nieuwe realiteiten na 10 mei 1940. Volgens hen waren de Nederlanders vooral pragmatisch in hun handelen. Nederlanders handelden vooral uit zelfbehoud en probeerden hun eigen hachje te redden.Bart van der Boom heeft daarentegen enige tijd geleden een boek het licht doen zien dat aansluit op de visie van De Jong. Het boek heet: 'We leven nog' en gaat in op de stemming onder de Nederlandse bevolking in de jaren 1940-1945. Hij betoogt dat de afkeer van de bezetting al vroeg vrij groot was en dat het vertrouwen in een Duitse nederlaag al in het najaar van 1940 wijdverbreid was. Hoewel men pas vanaf 1942/1943 zeker wist dat de geallieerden zouden gaan winnen, was in de beleving men ervan overtuigd dat het de Duitsers al in het begin van de oorlog slecht ging. Verder was de voedselvoorziening tot september 1944 objectief gezien aanvaardbaar, maar werd die vanaf het begin als onacceptabel ervaren. Van der Boom heeft tal van dagboeken geanalyseerd, die in de jaren 1940-1945 zijn geschreven door Nederlanders. Jammer is dat de familie Van den Bos geen dagboeken heeft geschreven ten tijde van de bezetting. De in 1918 geboren Denijs van den Bos, onze grootvader is in de jaren 1943/1945 te werk gesteld geweest in Apeldoorn en Enschede. Hij werd in het kader van de Arbeitseinsatz gedwongen werk voor de Duitsers in het oosten van Nederland te aanvaarden. Op 10 november 1944 kwam hij in Rotterdam/Schiedam in een razzia terecht. Met Jacques van den Bos, zijn broer, bracht hij destijds een bed en/of kast naar zijn op 1 november 1944 gehuwde zuster Annie van den Bos in Schiedam.

De familie Van den Bos: een oud lakenwerkersgeslacht

De Leidse familie Van den Bos was vanouds een textielwerkersgeslacht. Tot ca. 1800 was het beroep van de kostwinners Van den Bos voornamelijk dat van laken- of textielwerker. Vanaf 1800 verandert dat en zien we de neergang van de lakennijverheid in Leiden weerspiegeld in een verandering van de beroepskeuze van de Leidse Van den Bossen. Ze gingen op zoek naar werk buiten de textielsector. De in 1770 geboren Jan van den Bos, in 1797 blijkens het in het gemeente-archief bewaard gebleven trouwboek met Maria Taverne gehuwd, was rond 1814 als militair in dienst. De in 1814 geboren Jan van den Bos, zoon van Jan en Maria, is een tijdlang werkzaam geweest als kuiper. De in 1859 geboren Denijs van den Bos spant echter de kroon wat betreft het aantal uitgeoefende beroepen. Hij is in 1884 ijzergieter, in 1886 modelleur, in 1888 koopman, in 1895 zandvormer, een jaar later in 1896 sjouwer, terwijl hij in 1900 opnieuw als koopman te boek staat en in 1913 tenslotte, in zijn sterfjaar, los werkman is. De in 1896 geboren Denijs van den Bos is gedurende het grootste gedeelte van zijn leven marktkoopman geweest. Hij was groenten- en fruithandelaar. Zijn zoon Denijs , in 1918 geboren, was van 1945 tot 1981 werkzaam bij de PTT.

Het ontstaan van Leiden (vervolg)

In de brief van Floris V worden verschillende privileges genoemd, ten eerste werd de belasting verplicht.Alleen een belasting, om de twee jaar opgebracht, was nog verplicht. Dit voorrecht is zeer van belang geweest bij het ontstaan van Leiden. Zo kwamen er meer privileges die de vrijheid van de burgers vergrootten. Er stonden nog meer wetten, plichten en rechten in de brief; er waren regels om in tijd van oorlog manschappen te onderhouden. Ook waren er bepalingen die van de aard van de toenmalige maatschappij, van de ruwheid van de zeden, getuigenis afleggen. Elkaar aan de haren trekken, elkaar met de knots te lijf gaan, werden tegengegaan door het opleggen van boetes etc. Er waren regelingen voor huisvredebreuk, het belasteren van een ander en roof, moord en diefstal. Bij veroordelingen door de acht schepenen die de stad Leiden kende, moest er voldoende bewijs zijn. Men werd niet zo maar veroordeeld. Bij ernstige misdrijven werd de doodstraf opgelegd, indien twee schepenen daarvan het bewijs leverden of de schuldige op heterdaad werd betrapt. Als een van de schepenen een nietsnut voor de stad bleek te zijn, werd hij vervangen. Verder moest iedereen de regels in acht nemen die de acht schepenen en de schout tot nut en voordeel van de stad besloten en vastgesteld hadden. Aan de hand van deze bepalingen konden de onderdanen die zich rustig gedroegen in redelijke vrijheid en vrede leven.

De Romantiek (1789-1837)

De periode tussen het uitbreken van de Franse revolutie in 1789 en het aantreden van de Britse koningin Victoria in 1837 noemen we de periode van de Romantiek. Het was de tijd van de grote Britse dichters Keats, Byron en Shelley. Hoe beleefde de familie Van den Bos deze periode? De in 1770 geboren Jan van den Bos huwde in 1797 met Maria Taverne en in 1814 werd Jan van den Bos, hun zoon geboren. Wat dachten deze voorouders? Hoe zag hun dagelijkse leven eruit? Waren ze in staat kennis te nemen van de nationale en internationale gebeurtenissen? Wisten ze van het bestaan van bijvoorbeeld deze Engelse dichters? Het ligt niet voor de hand aan te nemen dat ze kranten lazen. Vaak waren ze nog analfabeet in deze periode. Percy Shelley (1792-1822) en John Keats (1795-1821) stierven beiden in Italie. John Keats stierf aan tuberculose en bracht in 1820-1821 de laatste maanden van zijn leven met zijn vriend Joseph Severn door in het Casina Rossa (het rode huisje), vlakbij de Spaanse trappen in Rome. Daar bevindt zich nu het Keats-Shelley Memorial House. Op 30 september 1820 vertrok Keats met Severn naar Napels en op 15 november van dat jaar kwamen ze in Rome aan. Keats ligt op de protestantse begraafplaats in Rome begraven. Percy Shelley is verdronken aan de kust bij Viareggio. Samen met Edward Williams. Lord Byron (1788-1824) overleed in Missolonghi. Hij nam in het laatste gedeelte van zijn leven deel aan de Griekse vrijheidsstrijd.

Film- en geluidsopnamen van de familie Van den Bos

Van de familie Van den Bos bestaan uit de eerste helft van de twintigste eeuw voor zover ik weet geen film- en geluidsopnamen. Voor zover ik heb kunnen nagaan is het oudste filmfragment van Geertruida van den Bos(1899-1992) en Denijs van den Bos (1896-1966) uit 1962. Uit hetzelfde jaar is een filmpje bewaard gebleven van onze vader Arie( 1945-2007) op zijn Puch. Verder is er een film uit 1967 bewaard van het 25-jarig huwelijksfeest van onze grootouders Jansje van den Bos-Schaft (1919-2007) en Denijs van den Bos(1918-1988). Maar een groter aantal filmpjes is sinds het begin van de jaren zeventig bewaard, toen onze grootvader met zijn filmhobby begon en onder meer zijn nog zeer jonge kleinkinderen op film begon vast te leggen. Die opnamen dateren uit het begin van de jaren '70. Voor wat betreft de geluidsopnamen is een aantal gesprekken met onder meer onze grootmoeder Jansje van den Bos vastgelegd, met name sinds de jaren tachtig. In 2006 werd nog een videogesprek met haar over haar leven opgenomen. Ook met Arie van den Bos, haar zoon en onze vader, is in 2006 een gesprek voor video vastgelegd. Ook van Lena Dieuwertje van den Bos-Bavelaar zijn film/video- en geluidsopnamen bewaard. Suus en Tim zijn vanaf hun geboorte in resp.2003 en 2005 veelvuldig zowel op foto als video vastgelegd. Wie meer weet over filmmateriaal van de familie Van den Bos uit de periode voor 1960 kan dit melden.

Het Rampjaar 1672: de Republiek radeloos, redeloos, reddeloos

Het radioprogramma 'OVT' van de VPRO besteedt de komende weken op zondagochtend aandacht aan het Rampjaar 1672, toen de Republiek door Frankrijk, Engeland, Munster en Keulen werd aangevallen. Jacobus Bordoduijck, onze voorouder, werd 14 jaar in het rampjaar 1672. Hij woonde destijds in Leiden bij zijn vader Pierre Bordoduijck en zijn stiefmoeder Rebecca Buque met wie zijn vader in 1667 hertrouwd was. Jacob moet ongeveer 8 jaar oud geweest zijn toen zijn moeder Elisabeth Hannotteel overleed. De internationale spanningen waren begin 1672 al toegenomen. Februari 1672 bracht veel regen en de weilanden stonden onder water. Er was vrees voor een oorlog met Engeland en Frankrijk. Daarover viel in de 'couranten' te lezen. Door de oorlog met Frankrijk en Engeland werd de Republiek naar de rand van de afgrond gedreven en de oorlog bracht zowel het beste als het slechtste in de mensen naar boven. Het Staatse leger bestond uit niet meer dan 40.000 man. Op 1 juni viel Frankrijk aan. Prins Willem III was kapitein-generaal van het Staatse leger. Men dacht dat de zes forten langs de Rijn en het fort Maastricht het wel even zouden houden, maar binnen een week had het Franse leger de forten veroverd. Daarna kwam de Ijssellinie onder vuur. Raadspensionaris Jan de Witt was wanhopig en zei dat er nu geen ander middel meer was dan met de vijand te 'tracteren' (onderhandelen). Hij vreesde dat het hart van de staat zou worden bereikt door de Fransen. Het legertje van de prins(22000 man) liep gevaar klem te worden gezet en men moest zich dus terugtrekken. Op 13 juni 1672 trokken de Fransen de Rijn over.

Reisden onze voorouders?

Vaak heb ik me wel eens de vraag gesteld of onze voorouders in het verleden al verre reizen hebben gemaakt? Reisde de familie Bordoduijck? In ieder geval wel binnen de Republiek. Want ze zijn per slot van rekening ook vanuit Henegouwen naar Leiden gemigreerd. Maar zijn ze op andere continenten geweest? In Indie, in Afrika of in het tot de verbeelding sprekende Amerika? Het lijkt niet logisch deze vraag bevestigend te beantwoorden. Wel zijn andere voorouders van ons daar geweest. Jan van den Eijkel is in het begin van de 18e eeuw in Indie geweest via Kaap de Goede Hoop. Hij was matroos op een VOC-schip. De vader van Elizabeth Schaft-Van Welzen, Willem Frederik van Welzen (1865-1942) is in de jaren 1884-1886 ongeveer via de marine in Nederlands-Indie geweest en ook weten we dat Koos van den Bos aan het eind van de jaren veertig van de twintigste eeuw als korporaal op Bali is geweest. Er waren dus zeker voorouders die buiten hun eigen kleine beperkte leefomgeving kwamen en andere werelddelen hebben gezien en bezocht. Maar de grote toeristische trek naar andere continenten kwam voor de meeste Nederlanders pas sinds de afgelopen dertig jaar goed op gang. Het is leuk in dit verband de reis van Darwin met het schip 'de Beagle' uit de jaren 1831-1836 in herinnering te brengen. Die reis wordt binnenkort opnieuw gemaakt. De reiziger Redmond o'Hanlon die we ongetwijfeld allemaal nog kennen van zijn optreden bij Adriaan van Dis in de jaren tachtig en van zijn contact met de helaas veel te jong overleden Boudewijn Buch , zal een deel van de route waarschijnlijk meevaren. O' Hanlon is een wetenschapper en 'ontdekkingsreiziger' die in Oxford gepromoveerd is op Darwin. Hij heeft in het verleden reizen gemaakt naar donker Afrika en Zuid-Amerika. De boeken die hij daarover heeft geschreven zijn fascinerende reisliteratuur. Heel interessant boeken van zijn hand zijn onder meer:' Naar het hart van Borneo' en 'Tussen Orinoco en Amazone'. O'Hanlon reist de laatste tijd wat minder en heeft zich in zijn Engelse cottage teruggetrokken met zijn reisherinneringen. Hij is sinds kort weer een beetje hersteld van een depressie.