Lena Dieuwertje van den Bos-Bavelaar 10 jaar dood (2)

Vandaag, 27 november 2007, is het precies 10 jaar geleden dat onze moeder overleed. Opnieuw wil ik vandaag stilstaan bij de periode rond haar geboorte, een alleszins zorgwekkende tijd: Spoedig na de geboorte van haar dochter zal Anna het plan hebben opgevat om naar Rijnsburg terug te keren. De voorzieningen in Leiden waren toch al niet goed en de zwakke toestand van haar kind zal haar zeker hebben doen besluiten snel uit Leiden weg te komen. Haar man Jan zou in Leiden blijven vanwege zijn kappersbedrijf en zou vrouw en dochter in de weekeinden bezoeken in de Petronella van Saksenstraat in Rijnsburg. Anna is eind december per koets naar Rijnsburg vertrokken, de baby gewikkeld in een deken op haar schoot. In Rijnsburg aangekomen kreeg de koetsier als beloning groenten en aardappelen in de koets geworpen. Vader Nicolaas kon door zijn werk betrekkelijk gemakkelijk aan eerste levensbehoeften komen. Daarbij kwam dat Leny's oom Willem, inmiddels 23 jaar, veelal bij boeren langsging om aan melk te komen, melk die Anna goed voor haar veel te lichte dochtertje kon gebruiken nadat ze eerst borstvoeding had proberen te geven. Anna en baby Leny sliepen op een kamertje in de Petronella van Saksenstraat. Leny sliep waarschijnlijk in een geleende wieg.

Lena Dieuwertje van den Bos-Bavelaar 10 jaar dood

Op 27 november a.s. is het tien jaar geleden dat onze moeder Lena Dieuwertje van den Bos-Bavelaar is overleden. Ter gelegenheid van dit feit staan we deze weken stil bij haar leven en overlijden. Vandaag wil ik stilstaan bij de periode rond haar geboorte in december 1944. Ofschoon Amerikaanse troepen op 14 september 1944 Maastricht bevrijdden en op 17 september de eerste grote geallieerde actie op Nederlands grondgebied was begonnen, zou de bezetting van het westen van ons land nog zeker tot mei 1945 voortduren. Anna, Leny's moeder, moet droefgeestige maanden hebben beleefd in de nadagen van 1944, ofschoon ze kon uitzien naar de geboorte van haar kind. Ze zou in deze tijd last hebben gekregen van haar ogen, mogelijk ook door de kwalitatief slechtere voeding door de oorlogsomstandigheden. Onduidelijk is of ze zich in verbinding heeft gesteld met een arts, maar zeker is dat ze er absoluut niet voor voelde de bevalling in het ziekenhuis te laten plaatsvinden. Anna's schoonmoeder verhuisde intussen op 8 november 1944 naar de Bilderdijkstraat 2, waar haar broer Dirk den Os een pension dreef, kort voordat hij naar Duitsland werd afgevoerd omdat hij hulp aan onderduikende joden had geboden. Op 4 november 1944 had Anna waarschijnlijk in Leiden aan de Oranjegracht haar 35e verjaardag gevierd. Het zal geen groot feest zijn geweest. De omstandigheden waren er niet naar. De koude winter van 1944-1945 viel nu spoedig in, de winter waarin in het westen van ons land en vooral in de grote steden honger werd geleden. Anna en haar echtgenoot verkeerden althans wat dit laatste betreft in gelukkiger omstandigheden. Op 14 december 1944 werd in Noord- en Zuid-Holland het gebruik van electriciteit verboden, nadat eerder reeds een begin was gemaakt met de distributie van gas en electra op bepaalde uren. Zo kon het gebeuren dat Anna's echtgenoot Jan op de avond van 22 december 1944 bij de geboorte van zijn dochter Lena Dieuwertje met de knijpkat heeft moeten bijlichten in de donkere, verduisterde woning aan de Oranjegracht. Het zal huisarts Van Es geweest zijn die de bevalling heeft begeleid. Het kind woog evenwel niet meer dan vier pond. Het was noodzakelijk -wilde het kind overleven- dat het zo spoedig mogelijk naar een plaats gebracht zou worden waar het kon aansterken. En welke plaats was hiertoe beter geschikt dan Anna's geboortedorp Rijnsburg?

Kinderen Van den Bos door de eeuwen heen

Er is door historici wel aangenomen dat in de pre-romantische periode de gehechtheid van ouders aan hun kinderen, zeker ook door de vrij hoge kindersterfte en de onzekerheid van het bestaan sterk te wensen overliet. Er bestaan echter weinig aanwijzingen die deze these bevestigen. De geboorte van zoon Jacobus van den Bos in 1658 zal zeker als een belangrijke gebeurtenis zijn gezien, wellicht als een half-openbare aangelegenheid die gepaard ging met feesten en partijen. Mogelijk beviel moeder Elisabeth Bordoduijck-Hannotteel op een baarstoel of op een aantal tegen elkaar aangeschoven stoelen (kort bed). Soms gebeurde het dat de vrouw door kraamvrouwenkoorts (infectie van de baarmoeder)kwam te overlijden. Baby's kregen als voeding allerlei papjes , samengesteld uit melk en gedroogd tarwebrood, gezoet met wat suiker en stroop. Goed denkbaar is dat de kinderen Van den Bos ook deze papjes kregen. Omstreeks 1830 waren baby's en kinderen evenwel zeer slecht gevoed. Onze in 1918 geboren grootvader Denijs van den Bos had een hoog geboortegewicht. Johannes Johnny van den Bos, op 1 april 1971 geboren, woog op de eerste dag 3300 gram en was 49 cm lang. Zijn eerste tandje kwam door op 16 oktober 1971. Susanna Dieuwertje kwam zeer snel ter wereld en werd door haar Oom Rob Vlieland ook wel 'Snelle Suus' genoemd.

De eighties: no future, yuppies en de val van de Berlijnse muur

De jaren tachtig werden ingeluid met de rellen rond de inhuldiging van Beatrix. De kraakbeweging trok alle aandacht en er begon een sfeer van pessimisme te ontstaan.In niets was nog het optimisme van de jaren zestig en de romantiek van die tijd (denk aan Woodstock!)terug te zien. Er was jeugdwerkloosheid begin jaren tachtig, er kwamen minder kansen voor jongeren en Koot en Bie spraken over 'doemdenken.' Jongeren hadden een weinig positief beeld van hun leven. Het aantal zelfdodingen en pogingen tot zelfdoding onder de jeugd steeg enorm en de popgroep "Doe Maar"zong: Als de bom valt. De algehele atmosfeer in de samenleving was uitermate defaitistisch begin jaren tachtig en er werd alom over oorlogsdreiging (Koude oorlog) gesproken. De nieuwe generatie heette een verloren generatie te zijn en het beeld dat de "no-future generatie" van de wereld had, was nogal nihilistisch.De omslag kwam na 1984, toen na het begin van een herstel van de economie (no-nonsense-beleid van Lubbers en Ruding) de welvaart weer begon toe te nemen en de beurzen sky-high gingen. De werkloosheid daalde. Wall street boomde, Reagan werd herkozen in 1984 en het pessimisme maakte plaats voor optimisme. Geld verdienen was geen vies woord meer en de yuppie werd geboren. De jaren tachtig eindigden euforisch met de val van de Berlijnse muur op 9 november 1989, een gebeurtenis die qua historische reikwijdte nog het best valt te vergelijken met de Franse revolutie van twee eeuwen eerder: 1789. "Jetzt waechst zusammen, was zusammen gehoert", sprak Willy Brandt op 10 november 1989. Nog in de zomer van 1988 hadden wij Oost- en West-Berlijn bezocht, dat was op het nippertje. Spoedig zou de wereld een heel ander aanzien krijgen.

De leefomstandigheden in de 18e- en 19e eeuw

De omstandigheden waaronder onze voorouders hebben geleefd in de 18e en 19e eeuw waren meestal niet zeer rooskleurig. Daarover heb ik ook al in een eerdere bijdrage bericht. De stamhouders Van den Bos woonden in de 18e en 19e eeuw met name aan de Waardgracht(1738,1784), de 2e Rhijnstraat(1766), de Oranjegracht (1797), de Kraaierstraat(1814), de Vestestraat(1843) en de Middelste gracht(1859). Op de Waardgracht woonden kleine wevers. In 1748 woonden hier gemiddeld 3,62 bewoners per huis, tegen 5,85 bewoners per huis in 1832. Er ontbrak een riolering en het drinkwater was smerig, zodat ziektekiemen hier vrij spel hadden. De Waardgracht kende een hoge bewoningsdichtheid. Baby's, peuters en kleuters waren vaak ondervoed en de mannen, vrouwen en kinderen moesten voor een meestal mager loon werken. In 1859 blijkt uit een rapport dat de woningen aan de Uiterste en Middelste gracht absoluut onbewoonbaar waren en een bron voor velerlei ziekten vormden. De textielwerkers werkten tot het begin van de 19e eeuw aan huis. In de voorkamer stond het weefgetouw of spinnewiel, via een doorloop kwam men in de achterkamer met daaraan verbonden een keuken, een privaat en een plaats. Op de eerste verdieping werd geslapen en soms gekookt. Er was meestal geen dakbeschot en stro deed dienst als matras en vieze lompen vormden de deken. De situatie aan de Middelste gracht in 1859, ten tijde van de geboorte van Denijs van den Bos(1859-1913) was uiterst miserabel. Mensen woonden er in gangetjes en poortjes .

Het huwelijk van Jan van den Bos en Adriaantje van der Velden in het voorjaar van 1766

In het voorjaar van 1766 gingen Jan van den Bos en Adriaantje van der Velden trouwen. Op 8 maart van dat jaar gingen ze in ondertrouw. Adriaantje is de moeder van onze in 1770 geboren voorvader Jan van den Bos, zoon van bovengenoemde Jan. In het trouwboek luidt het als volgt: 8 maart 1766 Jan van den Bos, lakenwerker, jongman van Leyden, wonende in de 2e Rhijnstraat, Lena van den Burg , zijn moeder wonende alsvoren met Adriaantje van der Velden, jongedogter van Leyden, wonende in de 2e Rhijnstraat met Sijntje van Goeyen, haar moeder, wonende op de Uiterstegragt.